به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، حجت‌الاسلام والمسلمین احمدرضا یزدانی مقدم؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۰ بهمن ماه در هم‌اندیشی «مردم علیه پوپولیسم»، گفت: در دیدگاه علامه طباطبایی، انسان به خاطر جهازات طبیعی و انسانی، نیازمند انسان‌های دیگر است تا بتواند به رفع حاجات خود بپردازد و بدیهی است که زندگی اجتماعی باید شکل بگیرد.
وی افزود: انسان نیازمند زندگی اجتماعی است زیرا به تنهایی نمی‌تواند نیازهای خود را رفع کند؛ اگر آحاد انسانی، اجتماع به وجود بیاورند، این اجتماع، قدرت و امکانات و ارتباطاتی دارد که غیر از امکانات خود تک‌تک افراد است یعنی اجتماع، موجود جدیدی فراتر از آحاد انسانی خواهد بود.
یزدانی مقدم با بیان اینکه سؤال این است که این قدرتی که ایجاد می‌شود آیا از آن آحاد انسانها است، ادامه داد: جواب روشن است که این قدرت برای همه جامعه است و اختصاص به گروه و یا فرد خاصی ندارد و جامعه نهادهایی چون حکومت، دولت و آموزش و ... را ایجاد می‌کند تا این امکانات به طرز شایسته در بین آحاد جامعه توزیع شود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه سؤال دیگر این است که این نهادها از آنِ چه کسی است، تصریح کرد: جواب هم روشن است که برای جامعه و آحاد مردم است لذا علامه طباطبایی با تعبیر ملک اجتماعی در اینجا بحث می‌کند. مثلا در جامعه‌ای که اکثریت مردم آن مسلمان و خواهان برقراری حکومت اسلامی هستند تصمیماتی که حکومت می‌گیرد باید منطبق بر قوانین اسلامی باشد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اضافه کرد: البته در دوره پیامبر و امام معصوم، این قوانین از جانب خداوند و خود ایشان اعلام می‌شود و در دوره غیبت هم براساس ضوابط معین شده از طرف شارع و براساس اجتهاد فقها چنین کاری صورت می‌گیرد.
یزدانی مقدم اظهار کرد: مردم، حکومت را برپایه ضوابط ایجاد کرده‌اند و حکومت هم برای مردم است؛ از این جا به بعد اقدامات حکومت یا اجرای مستقیم احکام اسلامی است و یا قوانینی که مستقیما از احکام اسلامی ناشی نمی‌شود مانند قوانین راهنمایی و رانندگی و ...؛ حکومت با مراجعه به نظرات مردم و یا نخبگان، در خصوص این نوع قوانین تصمیم‌گیری می‌کند.
وی با اشاره به آیه شریفه شورا در قرآن، بیان کرد: علامه طباطبایی در توجیه شورا می‌گوید ما قصد داریم از دانش و نظرات مردم بهره ببریم زیرا دانش و آگاهی انسان بستگی زیادی با حواس و تعاملات او با بیرون یعنی محیط پیرامونی و اجتماعی دارد و خود این آگاهی‌ها، تحت تاثیر اقتضائات سیاسی، اجتماعی، فر هنگی و تمدنی و ... هستند لذا مردم باید حکومت را یاری کنند تا تصمیمات بهتری اخذ شود.
اجتماعی بودن آگاهی انسان
یزدانی مقدم تصریح کرد: وظیفه جامعه، اجرای احکام اسلامی است ولی این پرسش وجود دارد که چه کسی باید تشخیص دهد فلان حکم، اسلامی است؛ علامه طباطبایی تدبر اجتماعی را برای پاسخ به این پرسش مطرح کرده است یعنی انسان کما اینکه موجودی اجتماعی است دانش و آگاهی او هم اجتماعی است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان کرد: به این ترتیب او صحبت از اجتماع فکری و حریت و آزادی عقیده می‌کند و نظر ایشان این است که در جامعه اسلامی بحث پیرامون حقایق اسلام کاملا آزاد است و انسانها برپایه فهم و تمدن خود به فهم و آگاهی‌های مختلفی می‌رسند.
وی افزود: علامه متذکر شده است که یک دین الهی که برای انسانها آمده است نمی‌تواند گروه و یا قشر خاصی را مخاطب قرار دهد بلکه عقول همه را مخاطب قرار می‌دهد و فهم آن هم برای عقول و قدرت ادراکی همه آحاد انسانی و جامعه است و نه قشر خاصی. از اینجا این بحث مطرح است که حقایق قرآن هم توسط اجتماع فهم می‌شود؛ بنابراین اجتهاد اجتماعی در اسلام و استفاده از آراء مشورتی مردم در این راستا و برای حرکت متکامل و سعادتمندانه دنیایی و اخروی لازم است.
وی با بیان اینکه برخی اندیشمندان معاصر گفته‌اند و علامه هم تایید می‌کند اسلام اهداف و مقاصد کلی دارد که توحید و عدالت مهمترین آن است، تصریح کرد: از نظر علامه طباطبایی، رسالت انبیاء برای آن است که استخدام مذموم نباید بین بشر باقی بماند زیرا باعث استبداد و شرک می‌شود لذا پیامبران قیام کردند تا با این شرک مبارزه و توحید را برپا کنند.
لزوم اجتهاد به روز در احکام
وی با بیان اینکه عدالت هم بحث مفصلی دارد ولی به طور خلاصه اعطای حق هر کسی به او به اندازه شایستگی اوست، اظهار کرد: اگر قرار است احکام اسلامی ما را به توحید و عدالت برساند، سؤال این است که اگر حکمی در یک شرایط جغرافیایی و تمدنی می‌تواند ما را به توحید و عدالت برساند ولی در شرایط دیگری نمی‌تواند آیا باز هم این حکم را باید اجرا کنیم یا به خاطر تحولات زمانه و روزگار ناگزیریم که برای رسیدن به آن اهداف، احکام را هم دگرگون کنیم؟
یزدانی مقدم اظهار کرد: علامه تصریح کرده است که در این جا چون قصد داریم به اهداف برسیم بنابراین احکام به تناسب این شرایط تغییر خواهد کرد و این تغییرات هم با مراجعه به فهم و درک و آگاهی مردم حاصل خواهد شد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان کرد: پرسش دیگر در اینجا آن است که ما که می‌خواهیم آگاهی آحاد در تصمیمات حکومت و فهم احکام نقش داشته باشد این آگاهی‌ها در چه بستری به دست می‌آید؟ و آیا وضع اقتصادی و دوقطبی بودن یا نبودن جامعه به تربیت صحیح اخلاقی، اجتماعی و سیاسی افراد می‌انجامد؟
وی با بیان اینکه علامه معتقد به تقدم سیطره اجتماع بر فرد است، افزود: از منظر وی اگر اجرای احکام اسلامی از سوی حکومت به درستی انجام نشود تاثیر منفی زیادی در سطح اجتماعی خواهد داشت و حتی به اعتقادات مردم هم لطمه خواهد زد.
وی در خاتمه بر ضرورت تبیین جایگاه مردم از منظر دین‌شناسی، هستی‌شناسی و تقدم اجتماع بر افراد و ... تاکید کرد.