پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن
قرینه مقابله و فن احتباک در قرآن
نویسنده در مقام توضیح قرینه مقابله و فن احتباک و بیان پیشینه و انواع آن دو است و البته هدف اصلی وی، ارائه مصادیق مختلف آنها در آیات قرآن و بیان نقش این دو در عرصه‌های مختلف تفسیری و فهم آیات قرآن است. بر این اساس نویسنده مباحث کتاب را تحت عنوان دو بخش سامان داده است و در بخش اول به قرینه مقابله و در بخش دوم به فن احتباک یا حذف مقابلی پرداخته است. این پژوهش با کاوش در آیات فراوان، نمونه‌های بسیاری از قرینه مقابله و فن احتباک را ذکر می‌کند.
قرینه مقابله و فن احتباک در قرآن
هاشمی، سید علی؛ قرینه مقابله و فن احتباک در قرآن ؛ تهیه‌کننده: مرکز فرهنگ و معارف قرآن؛ چاپ اول، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، بهار 1395، 272ص رقعی.
***
برای بهره‌برداری از هدایت‌های قرآن کریم، باید آن را خواند و به‌خوبی آن را درک و فهم کرد. فهم و درک ظاهر آیات قرآن کریم برای همگان امکان‌پذیر است، اما بهره‌مندی کامل از هدایت قرآن و آگاهی کامل از مراد و مقصود آن، مستلزم فراهم ساختن زمینه‌هایی است؛ از جمله آشنایی با فنون فصاحت و بلاغت که نقش مهمی در فهم مراد الهی دارد. آیات قرآن دارای جنبه‌های مختلفی از فصاحت و بلاغت است.
یکی از جلوه‌های فصاحی و بلاغی قرآن، قرینه مقابله و فن احتباک است. قرینه مقابله در بیان معنای واژه‌ها، بیان مصداق مراد خدای متعال، بیان محذوف و بیان نکات فقهی و ادبی به ما کمک می‌کند.
با وجود اهمیت قرینه مقابله تاکنون اثری مستقل درباره آن تألیف نشده است. فن احتباک یا حذف مقابله‌ای نیز از فنون ادبی است که در قرآن کریم به‌کار رفته است. این فن از فنون بدیع و از انواع حذف است و نزدیک به قرینه مقابله است و به همین دلیل در کنار یکدیگر در این اثر مورد پژوهش قرار گرفته‌اند.
نویسنده در مقام توضیح قرینه مقابله و فن احتباک و بیان پیشینه و انواع آن دو است و البته هدف اصلی وی، ارائه مصادیق مختلف آنها در آیات قرآن و بیان نقش این دو در عرصه‌های مختلف تفسیری و فهم آیات قرآن است. بر این اساس نویسنده مباحث کتاب را تحت عنوان دو بخش سامان داده است و در بخش اول به قرینه مقابله و در بخش دوم به فن احتباک یا حذف مقابلی پرداخته است. این پژوهش با کاوش در آیات فراوان، نمونه‌های بسیاری از قرینه مقابله و فن احتباک را ذکر می‌کند.
قرینه مقابله به این معناست که هریک از دو یا چند کلمه یا جمله که میان آنها طباق یا مقابله وجود دارد، بتواند مراد مفهومی یا مصداقی دیگری را مشخص یا بر حذفی از یکی از طرفین دلالت کند. احتباک یا حذف مقابله‌ای، آن است که از هریک از دو طرف جمله‌ای که به گونه‌ای با هم مرتبط‌اند، کلمه یا جمله‌ای حذف شود و آنچه در هر دو جمله موجود است، قرینة محذوف دیگری است.
نویسنده در بخش اول، در آغاز فصل اول برای روشن شدن معنای قرینه مقابله، ابتدا به توضیح سه واژه پرداخته است: قرینه، طباق، مقابله. نویسنده بر آن است که قرینه مقابله در شش عرصه از عرصه‌های مختلف تفسیری و فهم آیات قرآن کارایی دارد که عبارت‌اند از: نقش قرینه در فهم معنای واژه‌ها، در فهم مصادیق مراد، در فهم محذوف، در فهم برخی نکات آیات الاحکام، در فهم برخی نکات ادبی، در فهم برخی نکات تفسیری. هریک از این موارد تحت یک گفتار، به بیان نمونه‌های مربوط و مصادیق هرکدام می‌پردازد.
در بخش دوم، در دو فصل، شرح و تفسیر نمونه‌هایی از احتباک در قرآن آمده است. فصل اول بیان کلیات و مفاهیم است. نویسنده همانند مبحث قرینه مقابله، در اینجا نیز به بیان معنای لغوی و اصطلاحی احتباک می‌پردازد و از کاربرد و پیشینه آن سخن می‌گوید. اما در فصل دوم، موارد احتباک در آیات قرآن را می‌آورد و در آیات مختلف به تحلیل و بررسی نمونه‌هایی از آن می پردازد.
تاریخ بروز رسانی شنبه شانزدهم فروردین ماه 1399
منبع:
اداره نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
معرفی آثار, سید علی هاشمی, آثار علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قران
|