پژوهشکده تاریخ و سیره اهلبیت (ع)
نگاهی به تاریخ تفکر امامیه
نویسنده بر آن است که با بازخوانی تاریخ تفکر امامیه در قرن‌های میانه این نکته آشکار می‌گردد که در این قرون، عقل‌گرایی رایج بود و عقل‌گرایی کلامی به‌سوی عقل‌گرایی فلسفی در حال تغییر بود؛ گرچه هیچ‌گاه رویکرد فلسفی صرف نداشت. فلسفه تحت خدمت علم کلام آمد تا بدین‌سان عقاید شیعه بهتر به اثبات رسد. در کنار عقل‌گرایی، حدیث‌گرایی از اساسی‌ترین جریان‌های فکری ـ اعتقادی شیعه در این دوران است. از ویژگی‌های این تفکر، تأکید بر ادعیه و زیارات و فضایل اهل بیت است و نیز احادیث ضعیف و گاه غالیانه به آثار این دوران رسوخ یافت. نمونه بارز آن خطبةالبیان است که متن آن در قرن‌های هشتم و نهم وارد آثار حدیثی شیعه شد. بهترین راه وروش، اعتدال است که در روش و منش شیخ مفید، شیخ طوسی وعلامه حلی می‌توان دید. بر این اساس باید مکتبی به نام مکتب نوبغدادگرایی به جامعه عرضه کرد.
فرمانیان، مهدی و مصطفی صادقی کاشانی؛ نگاهی به تاریخ تفکر امامیه از آغاز تا ظهور صفویه؛ تهیه‌کننده: پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت؛ چاپ اول، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، زمستان 1394، 192ص رقعی.
***
اندیشه‌ها و تفکرات شیعه امامی فراز و نشیب‌های فراوانی داشته و با وجود اهمیت آن، کاوش‌های صورت‌گرفته درباره آن اندک و ناکافی بوده است. تاریخ اندیشه‌های اعتقادی شیعه را از ابعاد مختلفی می‌توان کاوید و پژوهش پیش رو تاریخچه اعتقادی شیعه و پیدایش و فراز و فرودهای اندیشه حدیث‌گرایی و عقل‌گرایی و ورود تفکر نظام‌مند فلسفی به میان امامیه و آمیخته‌شدن کلام امامیه با تفکر عرفانی وتأثیر آن بر برخی اعتقادات آنان را بررسی کرده است.
بررسی سابقه این تفکرات از آن رو بر اهل نظر لازم است که هم با زحمات عالمان و بزرگان آشنا شوند و هم از تطور و تحول این تفکرات آگاه گردند تا در این زمینه صرفاً به پژوهش‌های نادرست و پیش فرض‌هایی غیرمنصفانه اتکا نکنند.
نویسنده علاوه بر اینکه تلاش کرده است مباحث خود را عام‌تر مطرح سازد و خود را به عقاید و کلام محدود نسازد، درصدد بوده است رویکردهای عالمان امامی مذهب را در طول کمتر از ده قرن را با نگاهی اجمالی نشان دهد.
وی با شیوه تحلیلی‌ـ گزارشی به بررسی تاریخ تفکر شیعه امامیه از آغاز تا ظهور صفویه پرداخته است.
تاریخچه این اندیشه‌ها را به چند دوره می‌توان تقسیم کرد. یکی دوره حضور امامان است که عقل‌گرایانی چون هشام بن حکم و مؤمن الطاق حضوری پررنگ در کنار حدیث‌گرایان داشتند و البته عقل‌گرایان مورد حمایت ائمه بودند. پس از دوره حضور، عقل‌گرایی اهمیتی مضاعف یافت؛ زیرا علمای شیعه باید ضمن بهره‌مندی از کتاب و سنت، با استدلالات عقلی به مخالفان پاسخ می‌گفتند؛ ازاین‌رو عقل‌گرایی کلامی و تفکرات عقل‌گرایانی چون شیخ مفید، سید مرتضی و شیخ‌طوسی رواج یافت. در دوره سوم، با ظهور فلسفه مشاء و تطورات آن، مطالب مفید فلسفه توسط خواجه نصیر و علامه حلی اخذ شد و تألیفاتی چون کشف‌المراد نوشته شد که هفتصد سال در صحنه مباحثات علمی حضور داشت. پس از دوره فلسفه، عرفان ابن عربی وارد تفکر شیعه شد و آثار ارزشمندی در این حوزه پدید آمد. تلفیق این تفکرات را در حکمت متعالی می‌توان دید که امروزه تفکر رایج حوزه‌های شیعه است.
نویسنده بر آن است که با بازخوانی تاریخ تفکر امامیه در قرن‌های میانه این نکته آشکار می‌گردد که در این قرون، عقل‌گرایی رایج بود و عقل‌گرایی کلامی به‌سوی عقل‌گرایی فلسفی در حال تغییر بود؛ گرچه هیچ‌گاه رویکرد فلسفی صرف نداشت. فلسفه تحت خدمت علم کلام آمد تا بدین‌سان عقاید شیعه بهتر به اثبات رسد.
در کنار عقل‌گرایی، حدیث‌گرایی از اساسی‌ترین جریان‌های فکری ـ اعتقادی شیعه در این دوران است. از ویژگی‌های این تفکر، تأکید بر ادعیه و زیارات و فضایل اهل بیت است و نیز احادیث ضعیف و گاه غالیانه به آثار این دوران رسوخ یافت. نمونه بارز آن خطبةالبیان است که متن آن در قرن‌های هشتم و نهم وارد آثار حدیثی شیعه شد. بهترین راه وروش، اعتدال است که در روش و منش شیخ مفید، شیخ طوسی وعلامه حلی می‌توان دید. بر این اساس باید مکتبی به نام مکتب نوبغدادگرایی به جامعه عرضه کرد.
تاریخ بروز رسانی دوشنبه یازدهم فروردین ماه 1399
منبع:
اداره نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
http://shop.isca.ac.ir/index.php/books/314-D986DAAFD8A7D987DB8C-D8A8D987-D8AAD8A7D8B1DB8CD8AE-D8AAD981DAA9D8B1-D8A7D985D8A7D985DB8CD987
معرفی آثار, حجت الاسلام مصطفی صادقی, آثار علمی پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت علیهم السلام, مهدی فرمانیان
|