درآمدی بر چیستی فلسفۀ اسلامی،ابراهیم علی پور؛ چ1، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1389، 548 صفحه رقعی.

فهرست مطالب کتاب
سخنى با خواننده 
مقدمه 
گفت و گو با آية الله جوادى آملى 
گفت و گو با استاد عبدالرسول عبوديت 
گفت و گو با استاد مصطفى ملكيان 
گفت و گو با دكتر حسين غفارى 
گفت و گو با دكتر غلامرضا اعوانى 
گفت و گو با حجة الاسلام والمسلمين على عابدى شاهرودى 
گفت و گو با حجة الاسلام والمسلمين غلامرضا فياضى 
گفت و گو با حجة الاسلام والمسلمين سيد يدالله يزدان پناه 
گفت و گو با حجة الاسلام والمسلمين سيد محمدمهدى ميرباقرى 
نمايه 

فلسفۀ اسلامی به عنوان میراثی گران سنگ، حاصل مجاهدت های فکری و عقلانی ژرف اندیش ترین متفکران عرصه های علمی در تمدن بزرگ اسلامی است که با الهام از مبانی فکری قرآن کریم و سنّت پیشوایان معصوم علیهم السلام و نیز متأثر از میراث حکمی و فلسفی تمدن های دیگر بشری همچون یونان شکل گرفت
و به تدریج بر غنای خویش افزود و شکوفا گردید. با گسترش و نشو و نمای فرهنگ و تمدن اسلامی، به ویژه پس از قرن دوم هجری، حکیمان ژرف اندیشی به عرصه های فلسفه ورزی و تفکر عقلانی در حوزۀ تمدنی اسلام گام نهادند که به راستی نام فیلسوف مسلمان برازندۀ ایشان است.
ابواسحاق کندی به عنوان آغاز گر تفکر فلسفی در جهان اسلام، ابونصر فارابی مشهور به معلم ثانی، شیخ الرئیس بوعلی سینا نام آورترین حکیم و فیلسوف مشایی، شیخ شهاب الدین سهروردی معروف به شیخ اشراق و صدرالمتألهین، صدرنشین حکمت متعالیه از بزرگان فلسفه در جهان اسلام اند که عَلَم تفکر فلسفی را به شایستگی برافراشتند.
حاصل تلاش ها و فلسفه ورزی های این حکیمان ژرف اندیش، سه مکتب بزرگ فلسفی در حوزۀ تمدنی اسلام، یعنی حکمت مشاء، حکمت اشراق و حکمت متعالیه است که بر تارک فرهنگ و تمدن اسلام می درخشند. هر سۀ این مکاتب فلسفی از این لحاظ که موضوع هایی فلسفی را با روش های برهانی و عقلانی بررسی می کنند، شایسته عنوان فلسفه اند و البته در اثنای بحث ها یا ملهم از آموزه های وحیانی و دینی اسلام اند یا آنکه از آیات و روایات و تعالیم اسلام به عنوان شاهد بر دریافت های عقلانی و فلسفی سود می جویند.
فیلسوفان مسلمان در آثارشان به نصوص دینی نوعی التزام دارند و می خواهند هرچه بیشتر به حقیقت دین نزدیک تر شوند. در واقع فیلسوف اسلامی می کوشد تبیینی عقلانی و فلسفی از آموزه های اسلامی به دست دهد؛ یعنی نوعی گشودگی به دین و نصوص دینی در آرای فلسفی ایشان حکم فرماست. از سوی دیگر با حکمت متعالیه ملاصدرا این گونه گشودگی نسبت به عرفان و مباحث شهودی نیز پدید آمد؛ یعنی گویی حکیمان صدرایی،عرفان را نیز حقیقتی می دانستند که باید به گونه ای بدان نزدیک شوند؛ از این رو عرفان نظری نیز که از روش برهانی تبعیت می کند، در حکمت متعالیه اهمیت یافت.
بدین ترتیب میراثی فکری و عقلانی در علوم معقول اسلامی نضج یافت که امروزه به شایستگی می توان عنوان « فلسفۀ اسلامی » را بدان اطلاق کرد؛ زیرا هم موضوع و هم روش فلسفه ورزی آن دقیقاً بر تفکر انتقادی و عقل استنباطی مبتنی است. موضوع فلسفۀ اسلامی، « موجود بما هو موجود » و روش آن « برهانی و عقلانی » است؛ زیرا با ضوابط منطقی و قیاس های کلی عقلی سخن می گوید.
پژوهشکدۀ فلسفه و کلام اسلامی از چندین سال پیش سلسله نشست ها و گفتگوهایی را با هدف بررسی هستی و چیستی فلسفۀ اسلامی ترتیب داد که بخشی از این گفتگوها در قالب کتاب چیستی فلسفۀ اسلامی، گفتگوهایی با استادان حوزه و دانشگاه طرح شده است. در این کتاب پاسخ های استادان محترم به برخی پرسش ها در باب هستی و چیستی فلسفۀ اسلامی انعکاس یافته است.
نخستین گفتگو با حضرت استاد آیت الله جوادی آملی است که ایشان به سه پرسش اساسی در این زمینه، یعنی چیستی فلسفه، چیستی اسلام و چیستی فلسفۀ اسلامی به اجمال پاسخ داده اند.
ایشان در مباحث خویش به اهمیت عقل و تعقل در دین مبین اسلام و نیز ارزش علوم فطری در نهاد انسان پرداخته اند و آن گاه ارزش فلسفه را در میان دیگردانش ها و راه های دیگر شناخت بررسی کرده اند و در پایان، از امتداد سیاسی - اجتماعی فلسفۀ اسلامی سخن گفته اند.
استاد عبدالرسول عبودیت نیز با بررسی موضوع و روش فلسفه و محقق دانستن آن در فلسفۀ اسلامی، به انواع تأثیرپذیری های فلسفۀ اسلامی ازسایر منابع شناختی همچون وحی و فلسفه های دیگر پرداخته اند.
گفتگوی بعدی با استاد مصطفی ملکیان است که ایشان در مقام نقد فلسفۀ اسلامی بر آن اند فلسفۀ اسلامی، مفهومی بلامصداق است. ایشان فلسفه را به « سیر آزاد عقلانی » تعریف و فلسفه مبتنی بر دین را از این تعریف خارج می کند.
دغدغه هایی که ایشان را به پذیرش این ادعا وا داشته، عبارت ا ند از: اعتقاد به قداست فلسفۀ اسلامی، وجود تناقض در مباحث فلسفی و دینی، بی توجهی به اصول تفسیری در تفسیر فلسفی نصوص دینی و خلط میان فلسفه و الهیات. آن گاه کوشیده است به نقد نظر مدافعان عنوان « فلسفۀ اسلامی » بپردازد. به همین منظور انواع تأثیرگذاری های دین بر فلسفه را به نقد کشیده و فلسفۀ دینی را نوعی تعهد به دین دانسته است. بر این اساس به باور وی باید میان الهیات و فلسفه تفکیک قایل شد و این دو را با هم خلط نکرد. در این راستا استدلال هایی نیز آورده اند که از جمله آنها نبود استدلال فلسفی صرف در نصوص دینی است.
دکتر حسین غفاری در آغاز گفتگو نخست به برخی اشکال ها به اصطلاح « فلسفۀ اسلامی »، از جمله اشکال تناقض در این عنوان و نیز اشکال تقدّس فلسفۀ اسلامی پاسخ می گوید و آن گاه به تفصیل معنای اسلامی بودن فلسفه را بیان می کند. ایشان در ادامه عوامل تأثیرگذار بر جهت گیری فلسفۀ اسلامی و انواع تأثیرگذاری دین بر فلسفه را بر می شمارد و در پایان، با تبیین موضوع و روش فلسفۀ اسلامی، به طورکلی به بررسی نسبت عقل و دین در اسلام می پردازد و آن گاه با بیان موارد تعارض عقل با نقل، اهمیت جایگاه عقل را در دین اسلام تبیین می کند.
دکتر ابراهیمی دینانی نیز با پاسخ به این دو پرسش اساسی که « فلسفه چیست ؟» و « فلسفۀ اسلامی چیست ؟» شروع می کند و آن گاه به تفاوت های میان فیلسوف و متکلم در حوزۀ علوم عقلی اسلامی می پردازد و در ادامه چگونگی اثرپذیری فیلسوف مسلمان از اسلام و به طورکلی تأثیر محیط فرهنگی و اجتماعی بر پاسخ های فلسفی را به تفصیل بررسی می کند.
در گفتگو با دکتر غلامرضا اعوانی، ایشان به تعریف حکمت و اهمیت آن و نیز تفاوت های حکمت با فلسفه می پردازد و در ادامه تمایز میان عرفان، کلام و فلسفه را بیان می کند و در پایان، به این پرسش که « آیا فلسفۀ اسلامی داریم ؟» پاسخ می گوید.
استاد علی عابدی شاهرودی در پاسخ به این پرسش که « فلسفۀ اسلامی چیست »، به تبیین نظام عقلی یا « دانش کلی همگانی » می پردازد که پایۀ فلسفه و هرگونه تفکر فلسفی است.
بر این اساس، ایشان فلسفه را عبارت می داند از: « خردورزی بر اساس اصول و ضوابط و روش های دستگاه شناخت در مسائل، مشکلات و موجودات و روابط این موجودات در نفس الامر ». آن گاه به تبیین « عقل خاص » می پردازد که ترکیبی از دستگاه عقل عام و از اکتشاف ها و استنباط های پیشاتجربی است و بر اساس همین عقل خاص، اختلاف نظرها در مسائل و مکاتب فلسفی پیش می آید. در ادامه، ایشان با پرداختن به تقسیم های عقل خاص، به تقسیم های گوناگون فلسفه از جمله فلسفۀ انتقادی و غیرانتقادی اشاره می کند و آن گاه در بحثی مبسوط عقل در میان متفکران اسلامی اعم از فیلسوفان و متکلمان را نقد می کند. وی در پایان، با بررسی نسبت میان دین و دانش و تعیین ملاک دینی بودن دانش ها، معنای دانش دینی ( علم دینی ) را بررسی می کند.
استاد فیاضی نیز با بررسی چیستی فلسفه و تمایز آن از دیگرعلوم، اهم مسائل مطرح در فلسفه را بر می شمارد و نسبت فلسفه با دین را تبیین می کند. آن گاه در پاسخ به چیستی فلسفۀ اسلامی، از امکان انواع فلسفۀ اسلامی سخن می گوید و در پایان، انواع تأثیرات اسلام بر فلسفه را بر می شمارد.
گفتگوی بعدی با استاد یزدان پناه است. وی در پاسخ به چیستی فلسفۀ اسلامی، نخست چیستی فلسفه را نوعی هستی شناسی فلسفی تبیین می کند؛ آن گاه به تبیین هستی شناسی دینی می پردازد و در ادامه امکان فلسفۀ اسلامی را بررسی می کند. ایشان نسبت فلسفۀ اسلامی با دین و عرفان را بیان می دارد و به این پرسش پاسخ می گوید که « آیا هستی شناسی وحیانی مستقل از عقل امکان دارد ؟» در پایان، رابطۀ فلسفۀ اسلامی با فهم دین و نصوص دینی تبیین می گردد.
استاد سیدجعفر سیدان که در مباحث خویش گرایش های خاصی به مکتب تفکیک دارد، در این گفتگو بر لزوم بهره مندی از وحی در تعقل و فلسفه ورزی و پایبندی عقل به وحی تأکید می کند و به تفکیک سه منبع شناختی وحی، عقل و عرفان اصرار می ورزد. ایشان سپس به میزان اهمیت عقل در اسلام و تفسیر متون وحیانی می پردازد و در ادامه با بررسی مسئلۀ تعارض عقل و وحی حدود اعتبار عقل را تبیین می کند.
در گفتگو با استاد میرباقری نیز پاسخ از چیستی فلسفۀ اسلامی از نگاهی دیگر بررسی می شود. برای این منظور، ایشان با بررسی نقش اراده و انگیزه های انسانی در فلسفه، به لزوم تأثیرپذیری تمام فلسفه ها از فرهنگ و مذهبی خاص اشاره می کند و در ادامه، تأثیرات اسلام و عوامل فرهنگی اجتماعی و تاریخی آن، از جمله تأثیر امامان معصوم بر فلسفۀ اسلامی را بر می شمارد. وی در پایان انواع فلسفه بر اساس ایمان و کفر را تبیین می کند.
تاریخ بروز رسانی 22 اسفند ماه 1398