جمعی از محققان؛ مهدویت و آینده‌پژوهی؛ به‌کوشش رحیم کارگر؛ تهیه‌کننده: پژوهشکده مهدویت و آینده‌پژوهی؛ چاپ اول، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، زمستان 1392، 352ص رقمی.
***
معرفی موضوع اثر
آینده‌پژوهی از دانش‌هایی است که امروزه مورد توجه و اهتمام بسیاری از مراکز علمی و پژوهشی دنیای غرب قرار گرفته است.
این دانش مدیریت و هدایت آینده را بر عهده دارد. بنیادها و مجامعی که به ترسیم چشم‌اندازها و راهبردها می‌پردازند، به کمک آینده‌پژوهی می‌توانند خود را برای رویارویی با آینده آماده سازند و چشم‌اندازهای محتمل و مرجَّح را ترسیم کنند.
یکی از مهم‌ترین آموزه‌های اسلامی که با استفاده از آن می‌توان دانش آینده‌پژوهی را بازتعریف کرد، اندیشه مهدویت و منابع و مستندات آن است.
مهدویت ریشه در قرآن و سنت دارد که علاوه بر ارائه تصویر واقعی از روزگار تحقق کمالات انسانی در سایه حاکمیت دین، می‌تواند ترسیم‌کننده آینده‌های قریب باشد.
اثر حاضر از اولین فعالیت‌های فرهنگ‌سازانه درباره این مقوله و مدخل و پیش‌درآمدی بر شکل‌گیری آینده‌پژوهی دینی و فراهم‌سازنده بسترها و ابزار مناسب در حوزه آینده‌نگری است.
اهداف اثر
این اثر مشتمل بر مجموعه مقالاتی در حوزه مهدویت و آینده‌پژوهی است. مقالات کتاب حاضر در پی دستیابی به این اهداف است:
1. بررسی پسوندها و نقاط اشتراک و افتراق مهدویت‌پژوهی و آینده‌پژوهی؛
2. بیان ضرورت و اهمیت شکل‌گیری آینده‌پژوهی دینی و توجه فزون‌تر حوزه‌های علمیه به آن و کاربردی‌کردن آن در ساحت‌های مختلف دینی؛
3. شناخت و شناساندن جایگاه و نقش مهدویت‌پژوهی در فعالیت‌های آینده‌پژوهانی به‌خصوص طرح چشم‌اندازهای ملی و جهانی؛
4. فراهم‌سازی زمینه‌ها و بسترهای علمی برای رویارویی با تغییرات و تحولات جهانی و کمک به مدیریت این تغییرات؛
5. ارائه نگاهی نو از ظرفیت‌ها و مزیت‌های مهدویت‌پژوهی در شناخت و ساخت آینده کوتاه‌مدت و بلندمدت.
پرسش های تحقیق
مسئله مهمی که باید بدان پاسخ داد، آن است که اندیشه مهدویت تا چه میزان می‌تواند در تنظیم زندگی امروز به کار آید؟
ویژگی‌های کلان زندگی آینده بشر براساس آموزه مهدویت و ظهور منجی موعود چگونه باید باشد؟
آیا با مباحث آینده‌پژوهی می‌توان به آرمان مهدویت نزدیک شد؟ آیا از آینده‌پژوهی بومی براساس رویکرد مهدوی می‌توان سخن به میان آورد؟ اینها سؤالاتی است که برای دستیابی به اهداف فوق، نویسندگان در صدد پاسخ به آنهایند.
روش تحقیق
به دلیل صبغه و تکیه‌گاه اسلامی این بحث، نویسندگان از آیات و روایات بهره برده‌اند و شیوه آنان در مقالات کتابخانه‌ای و تحلیلی است. در برخی از مقالات از منابع خارجی (انگلیسی) نیز بهره برده شده است. همه مقالات با چکیده آغاز و به نتیجه ختم می‌شوند.
گزارش محتوایی اثر
کتاب دربردارنده نُه مقاله است. نویسنده مقاله «بررسی نسبت مهدویت‌پژوهی و آینده‌پژوهی» با تحلیل بینارشتگی و دورشتگی آینده‌پژوهی و مهدویت‌پژوهی، بر آن است این دو حوزه با یکدیگر متفاوت‌اند.
در مقاله «مهدویت، محور آینده‌پژوهی دینی» نویسنده معتقد است در آینده‌پژوهی دینی چهره اصیل و شفاف فطریات بشری، عدالت‌خواهی و عدالت‌گستری و اعتقادات اصیل بشری است و آینده‌پژوه در پی ترسیم نقشة راهی برای رسیدن به این افق‌های پنهان بشری است.
بنا بر پژوهش نویسنده مقاله «مؤلفه‌های آینده‌پژوهی در آموزه انتظار»، مهم‌ترین مؤلفه‌های آینده‌پژوهی قدسی عبارت‌اند از: تولید معرفت، دیده‌بانی، تربیت نیروی انسانی، توسعه علم العمل، ارتباطات بین‌المللی، مؤلفه‌های زیرساختی، اشاعه معرفت و مدیریت سیستم، نویسنده مقاله «آینده‌پژوهی موعودگرا بر یافته‌های علم اخلاق و مصالح جوامع بشری باشد و لازم است پژوهشگرِ این عرصه هنگام داوری درباره موضوع و سؤال یا فرضیه خود، بی‌تعصب و بدون جهت‌گیری و فقط در پی رسیدن به حقیقت باشد.
از منظر نویسنده مقاله «آینده‌پژوهی و مهدویت از چشم‌انداز قرآنی»، مهم‌ترین رکن آینده‌پژوهی در رویکرد قرآنی، ترسیم جامعه آرمانی قدسی و وعدة تحقق آن است. جامعه آرمانی قرآن، همان مدینه فاضله‌ای است که همان موعودِ منجی آن را شکل خواهد داد.
در مقاله «نسبت مهدویت و آینده‌پژوهی در متون روایی» نویسنده به این نتیجه دست‌یافته که آموزه‌های متعالی مهدویت، بر ضرورت آمادگی برای آینده، رصد و پایش مستمر رویدادها و تحولات تأکید می‌ورزند.
این آموزه‌ها تعهد به آینده را لازم می‌شمرند. اهمیت آینده‌نگری در اسلام آن‌چنان است که از معیارها و لوازم مسلمانی، باورداشتن آینده‌ای حتمی‌الوقوع به نام آرمان‌شهر مهدوی است.
نویسنده مقاله «کاربرد روش‌های آینده‌پژوهی در مهدویت» ضمن تأکید بر اهمیت آینده‌پژوهی بر آن است که این دانش بر اومانیسم مبتنی است و روش‌های آینده‌پژوهانه پیوندی ژرف و معنادار با مبانی معرفت‌شناختی دارند و ازاین‌رو بازنگری در این حوزه ضروری است.
نویسنده می‌گوید آینده‌پژوهی دانشی ارزش‌بنیاد است و ارتباط تنگاتنگ با ارزش‌ها و باورهای جامعه دارد. برخی دیگر معتقدند می‌توان بدون توجه به مبانی معرفت‌شناختی نیز از روش‌های آینده‌پژوهی بهره‌گرفت.
در مقاله «کاربرد روش‌های چشم‌انداز در مهدویت‌پژوهی» نویسنده با ترکیبی از الگوهای چشم‌انداز، به دنبال الگوسازی چشم‌انداز به مثابه روش است و از سوی دیگر، در صدد طرح این نکته است که می‌توان در فرآیند شش‌گانه‌ای از روش چشم‌انداز مهدوی بهره جست. مقاله «مهدویت: روند هویت‌یابی مهدوی در عصر جهانی‌شدن» با بهره‌جستن از روش روندپژوهی و تحلیل روند، به تحلیل روند مهدویت اسلامی (شیعی) در روند هویت‌یابی جهانی در دو عصر انتظار و ظهور و مسئله جهانی‌شدن پرداخته است.
تاریخ بروز رسانی پنجم فروردین ماه 1399