به عنوان اولین سوال لطفا بفرمائید روز پژوهش چه روزی است و چرا به این نام نهاده شده است؟

روز 25 آذر از سوی «شورای فرهنگ عمومی کشور» به نام «روز پژوهش» نامگذاری شد، تا از این طریق توجه ویژه ای به امر تحقیق و پژوهش در کشور شده و در کنار آن از محققان و پژوهشگران برتر تجلیل و تقدیر به عمل آید و دستاوردهای پژوهشی سال به اطلاع همگان رسیده و طرح های پژوهشی جدیدی در کشور آغاز گردد. بدین جهت این روز، روز مبارکی برای محققان و پژوهشگران است و من فرصت را مغتنم می شمارم و از این طریق این خجسته روز را به همه محققان و پژوهشگران کشور ، به خصوص پژوهشگران سخت کوش مسائل دینی تبریک عرض می کنم.

در سیره ائمه معصومین(ع) به پژوهش بسیار تاکید شده است، لطفا احادیثی که از آنان درباره پژوهش روایت شده، اشاره ای بفرمایید؟

درباره طلب علم و هم چنین تحقیق و پژوهش علمی احادیث فراوانی از معصومین(علیهم السلام ) روایت شده، در این جا به چند حدیث کوتاه از پیامبر اکرم(ص) و امیرمومنان(ع) اشاره می کنم:

قال رسول الله(ص): مَن کَتَبَ عَنِّی عِلما أو حَدیثالم یَزَلْ یُکتَبْ لَهُ الأجرُ ما بَقِیَ ذلکَ العِلمُ والحَدیثُ؛
هر کس دانشى یا حدیثى از من بنویسد تا آن دانش و حدیث باقى است ، برایش اجر نوشته شود(کنز العمّال : ۲۸۹۵۱)

قال رسول الله(ص): المؤمنُ إذا ماتَ وتَرَکَ وَرَقةً واحِدَةً علَیها عِلمٌ تَکونُ تِلکَ الوَرَقةُ یَومَ القِیامَةِ سِترا فیما بَینَهُ وبَینَ النارِ ، وأعطاهُ اللّه‏ُ تبارکَ وتعالى بکُلِّ حَرفٍ مَکتوبٍ علَیها مَدینَةً أوسَعَ مِن الدنیا سَبعَ مَرّاتٍ ؛هر گاه مؤمن بمیرد و یک برگه که روى آن علمى نوشته شده باشد از خود برجاى گذارد ، روز قیامت آن برگه پرده میان او و آتش مى‏شود و خداوند تبارک و تعالى به ازاى هر حرفى که روى آن نوشته شده ، شهرى هفت برابر پهناورتر از دنیا به او مى‏دهد.(أمالی الصدوق:۴۰ / ۳)

قال امیرالمؤمنین(ع): لا ینفع اجتهاد بغیر تحقیقق.هر تلاشی که در آن تحقیق و حقیقت جویی نباشد، سودمند نیست.( معجم الفاظ غرر الحکم، ص 249)

قال امیر المؤمنین(ع): لا سنّة أفضل من التّحقیق.هیچ راهی برتر از تحقیق و حقیقت جویی نیست.(معجم الفاظ غررالحکم، ص 249)

قال امیر المؤمنین(ع) : لا عمل کالتّحقیق.هیچ کاری چون تحقیق و حقیقت جویی نیست.(معجم الفاظ غررالحکم، ص 249)

نقش پژوهش در پیشرفت های مادی و معنوی جامعه چگونه است؟

پژوهش از ضرورت های زندگی بشری است و بی تردید تمام پیشرفت های معنوی، علمی و مادی انسان ها بر گرفته از تفکّر، تعمّق، تحقیق و پژوهش می باشد که یا به صورت انفرادی و یا به صورت گروهی انجام می گیرد و اصولاً تمدن بشری مدیون پژوهش های علمی و کاربردی پژوهشگران است.

غیر از انبیای الهی و امامان معصوم و سایر اهل بیت عصمت و طهارت (سلام الله علیهم اجمعین) که از علم غیب و علم حضوری بهره مندند و اطلاعات و آگاهی های لدنّی دارند، بقیه انسان ها برای هر نوع ابداع، اختراع، توسعه و نوآوری نیاز به پژوهش دارند. در واقع پژوهش ، مقدمۀ واجب هر امری محسوب می گردد.

یک موضوعی که در عرصه پژوهش وجود دارد، بحث پژوهش برای پژوهش است. یعنی برخی معتقدند که بسیاری از پژوهش ها اهداف خاصی را دنبال نمی کند، یا به تعبیری یک برنامه ریزی قوی و یک تفکر منسجم پشت سر آن وجود ندارد. نظر حضرتعالی در این باره چیست؟

یکی از الزامات پژوهش، داشتن برنامه ریزی درست و اهداف راهبردی است. ما باید هدف نهایی پژوهش را بشناسیم و مطابق نیازهای فعلی و آینده جامعه تحقیقات را شروع کنیم و این یک الزام در امر پژوهش است. معمولاً کاری که بدون تفکر و تحقیق انجام گیرد، یا اصلاً منتج به نتیجه ای نمی گردد و یا اگر نتیجه­ ای هم داشته باشد، پایدار و استوار نخواهد بود و به زودی ابتر و زایل می گردد.

به این نکته باید توجه داشت که پژوهش، کارها را شفاف و اطراف و جوانب آن ها را برای انسان معلوم و مشخص و ادامه و انجام آن را ممکن و میسور می سازد و فواید و نتایجی را برای پژوهشگر و سایرین در پی خواهد داشت.

با توجه به اینکه کشورما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی از هر سو مورد هجمه دشمنان قرار گرفته است، به نظر می رسد پژوهش برای ما یک جایگاه والاتری داشته باشد، و دو نهادی که در ارتقاء پژوهش در کشور بسیار تاثیرگذار هستند یعنی حوزه و دانشگاه، نقش کلیدی در این زمینه دارند، حضرتعالی به عنوان یک پژوهشگر حوزوی چه نظری دارید؟

اصولا در یک نظام سیاسی برگرفته از دین، همانند نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران، امر پژوهش از لوازم ضروری پیشرفت علمی، فرهنگی و اعتقادی به شمار می آید. به همین جهت دو نهاد متولی امر پژوهش در کشور ، یعنی حوزه و دانشگاه وظیفه سنگینی در این مقوله بر عهده دارند و لازم است نسبت به سایر نهادهای فرهنگی کشور در امر پژوهش کوشا ، پیشگام و پیشتاز باشند.

امر پژوهش در دانشگاه را به دانشگاهیان وا می گذارم ولی به عنوان یک طلبه دست اندرکار پژوهش در یکی از مراکز پژوهشی حوزه علمیه قم معتقدم که گرچه تحصیل و تدریس منابع آموزشی، به ویژه بخش منقول، اساس آموزش و تربیت طلاب و روحانیان حوزه های علمیه را تشکیل می دهد و باید با همت و دقت کامل ادامه و استمرار یابد ولیکن در کنار آن نباید از امر پژوهش و تحقیق غافل ماند و این مقوله را نیز در کنار دروس حوزه باید از وظایف اصلی طلاب به حساب آورد. به عبارت دیگر لازم است تحصیل علم از راه تدریس و تدرس همراه با تحقیق و پژوهش باشد و از ابتدا محصلان حوزه را آموزش داد که با پژوهش و تحقیق کار خویش را ادامه داده و بر معارف دینی و علمی خود بیفزایند. همان گونه که امام مسلمانان، حضرت امیر مؤمنان علی بن ابی طالب(ع) فرمود: «علیکم بالدّرایات، لا بالرّوایات ؛ بر شما باد فهمیدن و تدبّر کردن، نه صرف نقل کردن».

بدین جهت باید تمام حوزه های علمیه را به سمت و سوی پژوهش سوق داد و پژوهش را در حوزه ها نهادینه کرد.

یکی از ایراداتی که متوجه بخش های پژوهشی کشور از جمله حوزه علمیه است، تمرکز بر پژوهش های انفرادی به جای پژوهش های گروهی است، به نظر می رسد لازم است حوزه علمیه در گسترش فرهنگی پژوهش گروهی بیشتر فعال باشد، حضرتعالی چه نظری دراین باره دارید؟

البته جای بسی خوشحالی و خرسندی دارد که حوزه های علمیه شیعه علاوه بر پژوهش های انفرادی و یا جمعی مهمی که از قرون گذشته تا کنون در بین علما و مجتهدان حوزه استمرار داشته و دستاورهای عظیمی از سوی آنان ارائه گردیده، در این اواخر نیز پژوهش های گروهی جدیدی به راه انداخته و مراکز متعددی در امر پژوهش گروهی فعال گردیده و دستاوردهای در خور تحسینی عرضه کرده اند. و لیکن در قیاس با پژوهش هایی که در سایر کشورهای پیشرفته در زمینه علوم انسانی انجام می گیرد، ما عقب تر و بی برنامه تریم و نظم و نظامی بین ما حاکم نیست و پژوهش های ما به سمت و سوی نیاز های جامعه به پیش نمی رود. اصولا اکثر مراکز و مؤسسات پژوهشی ما از داشتن برنامه راهبردی کوتاه مدت و دراز مدت بی بهره اند.

لازم است در این ارتباط یک نیاز سنجی جامع و در کنار آن یک آسیب شناسی جامعی به عمل آید ، تا هم نیاز ها شناخته شده و هم ضایعات و آسیب ها بر طرف گردد.

حضرتعالی به عنوان پژوهشگر و محقق حوزوی چه نکاتی را لازم می دانید در جهت ارتقاء سطح پژوهش های حوزوی مورد توجه قرار گیرد؟

برای ارتقاء جایگاه پژوهش در حوزه و در ارتباط با فعالیت ها و طرح های پژوهشی مراکز و مؤسسات نکاتی، چند نکته را باید مدنظر قرار داد:

1) پژوهش ها باید هدفمند و جهت دار باشد، تا به نتیجه مثبتی رسیده و مفید فایده ای گردد.

ممکن است افرادی مطالعات و تحقیق های زیادی داشته باشند، ولی تحقیقات آنان هدفمند و جهت دار نباشد و بدین جهت روی موضوع خاصی متمرکز نشده و پاسخ مسئله ای داده نشود، چنین کاری موجب سردرگمی و بی نتیجه ماندن پژوهش می گردد.

2) پژوهش ها باید عمیق و کامل باشد و از انجام تحقیق و پژوهش های کم عمق و سطحی باید پرهیز کرد.

3) از زیاده ­روی، اسراف وقت و معطلی در انجام طرح های پژوهشی باید اجتناب نمود.

4) از روش های پژوهش جدید و استانداردها استفاده نمود و اصراری در روش های سنتی و قدیمی که بسیار وقت گیر و کم بهره  می باشند نداشته باشیم.

5) در پژوهش ها از اصطلاح نامه های استاندارد استفاده نمود و در سازماندهی اطلاعات ، روش اصطلاح نامه ای را اصل قرار دهیم.

6) دستاوردها و نتیجه کارهای پژوهشی را در قالب های مختلف انتشاراتی منتشر کرد و از مکتوم و مخفی نگاه داشتن آنها جداً پرهیز کنیم.

7) در تعامل با سایر مراکز پژوهشی پیشقدم بوده و در یاری رسانی به یکدیگر سخت گیری نداشته باشیم.

8) منابع و اطلاعات مورد نیاز محققان را بدون هر گونه تشریفاتی در اختیار آنان گذاشته و از این راه هم به آنان کمک نموده و هم آنان را دل گرم کنیم.

9) از پژوهشگران برتر و فعالتر مراکز پژوهشی تقدیر و تجلیل کرده و در این مقوله توسعه بیشتری دهیم و  سختگیری های بی موردی به عمل نیاوریم.

در پایان امیدوارم که تمام عزیزان شاغل به تحصیل و تدریس حوزه های علمیه امر پژوهش را وظیفه اصلی خود تلقی کرده و هرکدام دارای طرح و یا طرح های پژوهشی چندی باشند  و امور علمی حوزه ها بر محور پژوهش و تحقیق باشد.

انتهای پیام/113