پژوهشکده تاریخ و سیره اهلبیت (ع)
معرفی و نقد منابع عاشورا
پژوهش حاضر نیز به منظور پژوهش مطالعات تاریخی فراهم آمده است. کوشش نویسنده آن است که منابع اولیه مربوط به آن واقعه مهم تاریخی را تا قرن دهم مورد بررسی قرار دهد و با کاوش در داده‌های آنها، امتیازات و برجستگی‌ها و ضعف‌ها و کاستی‌های آنها را برشمرد. در همین زمینه، یکی از اهداف این پژوهش، معرفی منابع قابل اعتماد و مهم‌تر از آن، معرفی منابع و مطالب غیرصحیح آنهاست؛ زیرا منابع غیرمعتبر شهرت بیشتری یافته‌اند و شناخت این منابع ضروری‌تر از منابع معتبر مربوط به عاشوراست. نویسنده با نگرش تاریخی و به شیوه تحلیلی و انتقادی، این هدف را پی گرفته است.
حسینی، سید عبدالله؛ معرفی و نقد منابع عاشورا؛ تهیه‌کننده: پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت ع ؛ چاپ اول، قم؛ پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، بهار 1388، 364 ص رقعی.
***
معرفی موضوع اثر
همواره تاریخ گذشتگان می‌تواند آینه عبرت برای آیندگان باشد. هر ملتی از هر آیینی که باشند، فرازهایی از تاریخ گذشتگان دارند که نقطه عطف به شمار می‌رود و در بطن خود عبرت‌های تلخ و شیرینی دارد.
مسلمانان به‌ویژه شیعیان نیز دارای چنین فرازهای تاریخی عبرت‌آموز هستند که از جمله این فرازها، واقعه عاشوراست. واقعه عاشورا که در سال 61 هجری قمری رخ داد، از آن زمان تاکنون، مورد توجه ویژه جامعه اسلامی به‌ویژه جامعه شیعی بوده است.
این واقعه تاریخی همواره از زوایای مختلف درنوشته‌ها، خطابه‌ها، سنت‌ها و رویکردهای هنری نمود داشته و مورد توجه و بررسی قرار گرفته است. حادثه عظیم و تلخ که در عاشورای سال 61 هجرت رخ داد، از منظرهای گوناگونی قابل بحث است، اما نکته‌ای که محققان و سخنوران و مؤلفان باید به آن توجه ویژه داشته باشند، آن است که این حادثه را به‌دور از تحریف‌ها و داستان‌های افسانه‌گون و گاه سخیف تبیین کنند.
مطالعات تاریخی نیز همچون سایر دانش‌ها بر روش‌ها و اصولی استوار است که با تکیه بر آنها می‌توان یافته‌های تاریخی را پذیرفت. شناخت پدیده‌های تاریخی بیش از هرچیز با شناخت منابع آن پیوند دارد. هرگاه داده تاریخی از منابع معتقد بی‌بهره باشد، ممکن است به ورطه خرافات و افسانه‌ها و تحریف‌ها فروغلطد. واقعه عاشورای 61 هجرت نیز که حادثه‌ای تاریخی است. به دلیل عدم درک تاریخی بودن واقعه و عدم ابتنای آن بر منابع مربوط به آن، از گزند این آفت‌ها و تحریف‌ها مصون نبوده است؛ ازاین‌رو بررسی و نقد منابع آن امری ضروری و حیاتی است.
پژوهش حاضر نیز به همین منظور فراهم آمده است. کوشش نویسنده آن است که منابع اولیه مربوط به آن واقعه مهم تاریخی را تا قرن دهم مورد بررسی قرار دهد و با کاوش در داده‌های آنها، امتیازات و برجستگی‌ها و ضعف‌ها و کاستی‌های آنها را برشمرد. در همین زمینه، یکی از اهداف این پژوهش، معرفی منابع قابل اعتماد و مهم‌تر از آن، معرفی منابع و مطالب غیرصحیح آنهاست؛ زیرا منابع غیرمعتبر شهرت بیشتری یافته‌اند و شناخت این منابع ضروری‌تر از منابع معتبر مربوط به عاشوراست. نویسنده با نگرش تاریخی و به شیوه تحلیلی و انتقادی، این هدف را پی گرفته است.
گزارش محتوایی اثر
مباحث این کتاب بر چند محور استوار است:
1. سیر مقتل نگاری؛ 2. شناسایی و طبقه‌بندی روایت‌ها و گزارش‌هایی که در مقابل و نیز کتاب‌های تاریخی، رجالی، حدیثی، فضایل و مناقب موجود است؛ 3. شناسایی، معرفی و ارزیابی منابع دست اول بر اساس نوع روایت با گزارش، منابع مورد استفاده و جهت‌گیری‌های هر کدام.
نویسنده بر آن است که اصبغ بن نباته، جابر جعفی و ابومخنف نخستین کسان بودند که در کوفه به نگارش مقتل اقدام کردند. بیشتر منابع تاریخی و مقتل‌هایی مستقل، برگرفته از روایت ابومخنف‌اند.
در قرن‌های دوم و سوم روایات دست اولی را بر مقتل ابومخنف افزودند و برخی منابع تاریخی قرون چهار و پنج مانند تاریخ طبری و ارشاد شیخ مفید خلاصه مطالب ابومحنف است. یکی از سرچشمه‌های تحریف قیام عاشورا، کتاب طبقات ابن سعد است که گزارش ابن سعد با حذف اسناد، آمیختن مطالب، به هم زدن سیر طبیعی وقایع و تحریف‌های متعدد همراه است.
نویسنده جهت‌گیری گزارشگران واقعه عاشورا را به پنج دسته تقسیم کرده است:
1. گزارش‌های تاریخی محض؛ 2. داستانی و عاطفی؛ 4. کلامی؛ 5. و روایت‌های جامع. در باور نویسنده، راویان اولیه وقایع عاشورا که بیشتر کوفی بوده‌اند، نگاه بی‌طرفانه‌تری داشته‌اند.
به دلیل آنکه ابومخنف گزارش‌های خود را از مشاهدان وقایع فراهم ساخته، اطلاعاتش ارزنده و دقیق است، برخلاف ابومعشر و واقدی که مطالبشان کلی و اجمالی و از شاهدان وقایع نبوده است.
لهوف سیدبن طاووس و نورالعین اسفراینی رنگ مذهب کلامی دارند. نورالعین دارای تحریفات آشکار و دروغ‌های باورنکردنی در پاکی و بی‌گناهی معاویه است. در لهوف علم غیب امام از تمام جزئیات حوادث و پاسخ به برخی اشکالات و مقدربودن کشته‌شدن امام حسین، بیش از هر مطلبی مورد تأکید بوده است. اما مقتل‌هایی که گزارش‌های جامعی داده‌اند، از بحارالانوار شروع شده‌اند و تاکنون ادامه یافته‌اند.
تاریخ بروز رسانی دوشنبه یازدهم فروردین ماه 1399
منبع:
اداره نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
http://shop.isca.ac.ir/index.php/books/549-D985D8B9D8B1D981DB8C-D988-D986D982D8AF-D985D986D8A7D8A8D8B9-D8B9D8A7D8B4D988D8B1D8A7
سید عبدالله حسینی, معرفی آثار, آثار علمی پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت علیهم السلام
|