بافتارهای خیزش علمی شیعه در سده‌های چهارم و پنجم قمری با تأکید بر آثار شیخ مفید
مؤلف : محمد باغستانی
تاریخ انتشار : 98
سده چهارم وپنجم هجری که عصر شکوفایی تمدن اسلامی است خیزش علمی شیعه نیز به اثبات رسیده است .با توجه به لزوم محدود کردن موضوع پژوهش بررسی آن خیزش علمی به آثار شیخ مفید به عنوان نماد جامعه علمی شیعه منحصر شده و مسئله ای چنین را سامان داده که : در چه بافتار درونی وبیرونی جامعه شیعه به خیزش علمی رسید وشیخ مفید چگونه نماینده این خیزش گردید.
اهداف این پژوهش دستابی به افزایش غنای ادبیات پژوهشی کلاسیک در قلمرو موضوع پژوهش ، درک تأثیر زمینه ها وشرایط اجتماعی و اجزاء وعناصر سازنده هر دوره تاریخی و روند پیدایش ، گسترش و رشد جریان علمی و ظهور نخبگان و چگونگی تبدیل شیخ مفید به عنوان نماد خیزش علمی شیعه در آن دوره دانست.
با توجه به ماهیت تاریخی موضوع ، این پژوهش در رده مطالعات تاریخی قرار دارد که در آن با توجه به مسئله واهداف پژوهش از میان سه روش توصیفی ، تحلیلی وتوصیفی- تحلیلی مرسوم در پژوهش های تاریخی به همین روش اخیر انجام شده است .
گرد آوری داده ها برای توصیف دقیق تر موضوع با استفاده از منابع کهن تاریخی ، ادبی و حدیثی به همراه بازخوانی آثار شیخ مفید انجام شده و از تحلیل های نو نیز در این پژوهش استفاده شده که این روش گردآوری به کتابخانه ای موسوم است..
از دستاوردهای این پژوهش یکم آن شد که در سده چهارم وپنجم هجری قمری رویکرد گروه های فکری سیاسی به یکدیگر پس از سه سده نزاع پیاپی و کوشش های فراگیر برای حذف هم دگرگون شد و جای خود را به پذیرش یکدیگر و انجام رقابت های فرهنگی ، سیاسی نو داد . این پدیده بافتار تازه ای را در فضای فکری فرهنگی و نظامی وسیاسی جایگزین کرد که به رشد تمدنی وشکوفایی آن انجامید.
دومین دستاورد این پژوهش هم آن شد که در این دوسده بافتار فکری سیاسی اجتماعی شیعه با ورود در عصر غیبت کبرا متحول شد و فقیهان شیعه با درک موقعیت جدید به تعاملی سازنده با فضای فکری نو اقدام کرده و زمینه استفاده بیشتر جامعه شیعه را برای حضور در عرصه جدید تمدنی فراهم کرده و با این رویکرد خود وجامعه شیعه را در شرایط خیزش علمی قراردادند.
سومین دستآورد این پژوهش هم آن بود که شیخ مفید با برخورداری از شرایط ویژه شخصیتی وخانوادگی ؛ فضای متحول جامعه شیعی و امکانات تازه علمی وفرهنگی در پایتخت بزرگ جهان اسلام یعنی اَبَر شهر بغداد به تعاملی کم سابقه با دانشوران دیگر مذاهب پرداخت و توانست ضمن ایجاد یک مکتب فکری تازه ، و نگارش دهها کتاب ورساله در دانش های گوناگون خود را به عنوان نماد خیزش علمی شیعه معرفی نماید.