مرکز مطالعات اجتماعی و تمدنی
تمدن و تجدد در اندیشه معاصر عرب
شناخت و تحلیل جریانات فکری جهان عربی که معطوف به دین، تمدن و تجدد باشد، با تألیف یک کتاب کاری ناشدنی است و کتاب پیش رو نیز در صدد شناخت جامع از جریانات فکری جهان عرب نیست، اما آنچه نویسندگان کتاب حاضر را به نوشتن این کتاب برانگیخت، ضرورت وجود مدخلی بر رویکردها، روش‌ها، پرسش‌ها و دغدغه‌های اندیشمندان دنیای عرب اعم از طرف‌داران اسلام (بنیادگرایان، سنت‌گرایان و تجددگرایان) و اسلام‌ستیزان سکولار است تا در گام نخست تجربه و نگرش آنان در مواجهه با تفکر و تمدن مدرن شناسایی شود و سپس در گام‌های بعدی راه‌های برون‌رفت از معضلات و مشکلات حاصل از مدرنیته عربی و نیز راه‌های توسعه بومی و اصیل در جهان اسلام به‌مثابه تاریخ تجربه فکریی مسلمانان شناخته شود.
تمدن و تجدد در اندیشه معاصر عرب؛ به‌کوشش حبیب‌الله بابابی؛ تهیه‌کننده: گروه مطالعات اسلام و غرب؛ چاپ اول، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، بهار 1390، 328ص رقعی.
***
شاید بتوان آغاز تحولات فکری و فرهنگی دنیای عرب را سال 1798 میلادی دانست که مصر مورد حمله ناپلئون قرار گرفت. از آن دوران تاکنون جنبش‌های مختلف اسلامی و رویکرردهای جدید فکری در میان متفکران عرب پدید آمده است. بر اثر ورود امواج فکری و فرهنگی غرب به دنیای عربی، بحران هویت نیز شکل گرفت؛ نه جنبش‌های سیاسی ماهیت روشنی داشتند و نه جریانات فکری که به نقد مدرنیته و مدرنیسم می‌پرداختند، دارای هویت مشخصی بودند. نکته درس‌آموز روند تحولات فکری عرب برای روشنفکران ایرانی‌ـ اسلامی این بود که روشنفکران وطنی از تجربه روش‌شناختی و معرفت‌شناختی روشنفکران عرب در جهت حفظ هویت اسلامی بهره گیرند که چنین اتفاقی نیفتاد. جز در پاره‌ای آثار معدود که محققان فارسی‌زبان نوشته‌اند، آنان تلاش‌های محدودی برای شناخت جریانات فکری و فرهنگی دنیای عرب داشته‌اند و نویسندگان عرب این جریان‌شناسی را برعهده گرفته بوده‌اند.
شناخت و تحلیل جریانات فکری جهان عربی که معطوف به دین، تمدن و تجدد باشد، با تألیف یک کتاب کاری ناشدنی است و کتاب پیش رو نیز در صدد شناخت جامع از جریانات فکری جهان عرب نیست، اما آنچه نویسندگان کتاب حاضر را به نوشتن این کتاب برانگیخت، ضرورت وجود مدخلی بر رویکردها، روش‌ها، پرسش‌ها و دغدغه‌های اندیشمندان دنیای عرب اعم از طرف‌داران اسلام (بنیادگرایان، سنت‌گرایان و تجددگرایان) و اسلام‌ستیزان سکولار است تا در گام نخست تجربه و نگرش آنان در مواجهه با تفکر و تمدن مدرن شناسایی شود و سپس در گام‌های بعدی راه‌های برون‌رفت از معضلات و مشکلات حاصل از مدرنیته عربی و نیز راه‌های توسعه بومی و اصیل در جهان اسلام به‌مثابه تاریخ تجربه فکریی مسلمانان شناخته شود.
بر این اساس روش نویسندگان مقالات بیشتر توصیفی و تفهمّی است؛ هرچند برخی نویسندگان رویکرد درستِ نقادانه نیز داشته‌اند که بیرون از قلمرو تعریف‌شده در این کتاب است.
این کتاب شامل پنج مقاله است که در پنج فصل عرضه شده‌اند.
مقاله اول (فصل اول) پژوهشی درباره جریان اصلاح تمدن‌گرای عربی است که نویسنده مختصات اندیشه دینی و تمدنی در اندیشه حسن حنفی و مالک بن نبی را بررسی کرده است.
مقاله دوم (فصل دوم) به جریان بنیادگرای عربی با تأکید بر دو گرایش افراطی (وهابیت) و معتدل (اخوان‌المسلمین) پرداخته شده است.
در مقاله سومِ کتاب پیش‌رو از جریان فکری سکولار و نمایندگان فکری و ویژگی‌ها و زمینه‌های آن سخن به میان آمده است. نویسنده این مقاله سکولاریسم معرفتی را از سکولاریسم تاریخی و سیاسی جداساخته و به نقدهای اندیشمندان عرب پرداخته است.
مؤلف مقاله چهارم (فصل چهارم) اندیشه انتقادی و جایگاه آن را در میان جریانات فکری ـ سیاسی جهان عرب توصیف می‌کند و به زمینه‌های شکل‌گیری، بنیادهای نظری، روش‌ها و رویکردهای فکری آن می‌پردازد.
نویسنده فصل نهایی یا مقاله پنجم کتاب حاضر به اختصار از جریان سنت‌گرای عرفانی در جهان عرب سخن گفته و گرایش‌های مطرح در حوزه علم و معرفت و جایگاه و دیدگاه سنت‌گرایان معاصر عرب را بررسی کرده است.
تاریخ بروز رسانی سه شنبه نوزدهم فرودین ماه 1399
منبع:
اداره نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
http://shop.isca.ac.ir/index.php/books/620-D8AAD985D8AFD986-D988-D8AAD8ACD8AFD8AF
معرفی آثار, آثار علمی مرکز مطالعات اجتماعی و تمدنی, حجت الاسلام دکتر حبیب الله بابایی
|