به همت پژوهشکده اسلام تمدنی برگزار گردید:
سمینار پایانی پروژه پژوهشی«صنف بنّایان و معماران دوران اسلامی؛ آداب، اندیشه ها و حیات حرفه ای»
با حضور اعضای شورای علمی گروه هنر و تمدّن اسلامی، رئیس پژوهشکده اسلام تمدّنی و نماینده پژوهشکده سمینار پایانی پروژه پژوهشی آقای دکترجعفر طاهری با عنوان «صنف بنّایان و معماران دوران اسلامی؛ آداب، اندیشه ها و حیات حرفه ای» برگزار شد.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی ایسکا (پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلتمی ) به نقل از روابط عمومی پژوهشکده اسلام تمدنی، سمینار پایانی پروژه پژوهشی آقای دکتر طاهری با عنوان «صنف بنّایان و معماران دوران اسلامی؛ آداب، اندیشه ها و حیات حرفه ای» به همت گروه پژوهشی هنر و تمدن اسلامی در اتاق جلسات تخصصی پژوهشکده اسلام تمدنی برگزار شد.
در این جلسه آقای دکتر جعفر طاهری مجری پروژه، دکتر محسن طبسی ناظر علمی پروژه، آقای دکتر سیدمصطفی احمدزاده رئیس پژوهشکده، آقایان دکتر محمد باغستانی، دکتر سیدعلیرضا واسعی، و حجت الاسلام محمد غفوری مدیر گروه و اعضای هیئت علمی گروه پژوهشی هنر و تمدن اسلامی، و آقایان عباسعلی نصرآبادی رئیس اداره امور پژوهشی اداره کل پژوهش و مجتبی فانی کارشناس امور پژوهشی حضور یافتند.
در ابتدا توضیحاتی توسط مدیر گروه پژوهشی آقای دکتر باغستانی پیرامون چگونگی شکل گیری پروژه ارائه شد و سپس کارشناس امور پژوهشی آقای فانی نسبت به فرآیند انجام پروژه و مراحل تصویب خواهی، انعقاد قرارداد و همینطور مراحل انجام نظارت علمی پروژه توضیحاتی را ارائه دادند. سپس مجری محترم، استاد محترم ناظر و دیگر اعضای محترم شورای علمی و مدعو به ارائه دیدگاه های خود پرداختند که گزارش آنها به شرح ذیل از نظرتان خواهد گذشت:
درباره معماران و بنایان اسناد کمی وجود دارد
مجری پروژه پایان یافته آقای دکتر جعفر طاهری عضو هیئت علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه فردوسی مشهد پیرامون این پروژه اظهار داشت: یک تصویر کلی در این زمان کوتاه عرض می شود. این پژوهش سفر به عرصه ای بود که تا کنون به طور کامل کمتر پژوهشگری ورود کرده بود. این گستره تحقیق و حوزه تقریبا ناشناخته ضرورت داشت یک بار سیر و سیاحت کلی می شد. قالب تحقیقات موجود به یک موضوع محدود پرداخته اند. با توجه به اینکه اسناد ما محدود بود، در دوره خاصی متمرکز نشدیم.
تحقیقاتی که امروز انجام شده و به تأثیر از شرق شناسی غربی انجام گرفته است به عنوان سیر هنر اسلامی، یک کاری است که دو قرن است شرق مورد مطالعه و وجه نظر شرق شناسان بوده است. بخش مهمی از خالقان این آثار تاریخی به هر دلیلی از نظرها پنهان ماندند. ویژگی¬های این میراث برای ما مهم است. کسانی که منجر به خلق این آثار شده¬اند، را از نظر دور انداخته ایم. هرچند امروزه این مطالعات توسط مسلمان زادگان دنبال می¬شود اما هنوز در آغاز راه خود قرار دارند. درباره بنایان و معماران اسناد کمی وجود دارد. با توجه به اطلاعات کم، گستره بسیار حوزه های خدماتی باعث شد، سیر تحول این صنف و وجه اجتماعی صنف را بیشتر مدّ نظر قرار دهیم و یک توالی و سیری را برای تحقیقات بعدی آماده کنیم. شروع آن از قرن 4 که اولین اسناد از این دوره است انتخاب شد و پایان آن نیز قرن 12 در نظر گرفته شده است.
دست یافتن به سرنخ های امیدوارکننده
برخی از محققان دنبال این بودند که با استفاده از آثار بفهمند بنایان و معماران چگونه اندیشیده اند. ما نیز علاوه بر این، فضای فکری و اندیشه های غالب آن دوره را مطالعه کردیم. شواهد بسیار پراکنده بود و ابتدای کار بسیار ناامیدکننده می نمود. اسناد محدودی بدست آمد تا سرنخهایی بدست آوردیم و رگه¬های امیدی برای انجام کار به دست آمد. فصل اول کلیات و مفاهیم است و چارچوب بحث ارائه شده است. در فصل دوم اطلاعاتی پیرامون اصناف آمده است و در فصل سوم به بحث عام سیر حکمت در میان این اصناف و فضای فکری آنها مورد مطالعه قرار گرفته است. در این بخش به سه گانه حکمت پرداخته شده است. در هر صورت آنچه بیشتر مورد توجه قرار گرفت. آئین فتوت و نقش این آیین در فصل چهارم به صورت مفصل¬تر پرداخته شده است. در فصل پنجم نیز به سیر کلی در حیات حرفه ای این اصناف اختصاص یافته است. دو کارکرد مهم اصناف، کارکرد اجتماعی و کارکرد سیاسی بوده است.
فتوت نامه های بنایان و معماران
پایان سده چهارم واژه معمار به کار می رفته و پیش از آن همه افراد صنف بنایان را، استاد بنا می خواندند. از قرن 5 این دو صنف جدا می شوند. اصطلاح مهندس نیز به کار می رود و دیگر در جایی معماران و بنایان جدا می شوند. فتوت نامه های اولیه، با عنوان بنایان ارائه شده است و فتوت نامه معماران تقریباً کپی برداری شده از فتوت نامه بنایان بوده است. در مورد تأثیر کتاب و سنت در میان این اصناف، مشاهده شد که قرآن و احادیث خیلی تأثیر بسزایی نداشته است. یا وجوه عام پرداخته شده مثل حقوق بنایان و یا برخی مسائل جزئی و کم اهمیت تر. ما از زاویه دیگری ارتباط با قرآن و احادیث را درک کردیم و آن تأثیر بر انسانی که می خواهد در این اصناف قرار گیرد و با توجه به اینکه قرآن کتاب هدایت و سعادت و تکامل انسان است به صورت غیرمستقیم تأثیراتش را روی آثار بجامانده از این اصناف گذاشته است. و اشاره شده که تعالیم قرآن و احادیث معصومین علیهم السلام چگونه در زندگی این اصناف تأثیرگذار بوده است. ما متمرکز در تعالیم فتوت شدیم که به عنوان تصوف عامیانه و شاخه ای از تصوف است. در واقع، فصل سوم اندیشه ها و فصل چهارم آداب حرفه آنها بررسی شده است.
مطالعات میراث گذشته، یک نوع تورم هویت ایجاد کرده است
در فصل چهارم نکته مهم این است که فتوت مذهب جمعی می شود و نهایتاً در فصل 5 به حیات این اصناف نزدیک شده ایم و هر چند اطلاعات کمی داریم با یک رگه هایی اینها را به هم وصل کردیم. آداب و شیوه های تربیتی و آموزش حرفه ای اینها را بررسی کردیم. در ادامه نیز نکات دیگر قابل گفتن است از جمله یک بحث تحت عنوان مراجع صلاحیت دار است که وقتی وارد فتوت نامه ها می شویم پیران صنایع محسوب می شوند و پیران هستند که در همه صنوف مورد اتّکا هستند. این پیران شامل: فیلسوفان، حکما و علما و در رأس آنها پیامبر اکرم(ص) و حضرت علی(ع) هستند که بیشتر پیروی از اصول و الگوهای بیرونی مطرح است و به نوعی حاکمیت یک اندیشه است که این را در وجوه مختلف تربیتی و روش کار می بینیم. معماران عموماً شخصیتی محکم در عین حال با ظرافت دارند. در انتهای اثر نیز مشخص کرده ایم که چه مسیری را در پیش روی داریم. آقای دور کیم جامعه شناس معروف اعتقاد دارد اصناف ما بسیار مهم است. ما برای شناخت میراث گذشته مطالعات بسیاری کردیم اما این مطالعات یک جور تورم هویت ایجاد کرده است و ما غافل از سازندگان و محتوا شده ایم. هر چند آنها در حوزه مرمت و باستان شناسی ارزشمند است. علت مهم این است که ساختارهای آن جامعه را حفظ کردیم، اما شناختی نداریم. در صنایع اولوالامرها پیران هستند که در مرتبه پایین تر از خداوند و معصومین(ع) ، الزام به اطاعت را در بر دارند و همان مراجع صلاحیت دار هستند که گفته شد.
غربی ها نظام فراماسونری را بر اساس نظام معماری ما بنا کرده اند
در ادامه جلسه آقای دکتر طبسی ناظر علمی پروژه بیان داشتند: بنده پیش از شروع عرایضم به مجری محترم بابت انجام این پروژه تبریک عرض می کنم. چند نکته را مطرح کرده ام. اینکه گفته شده در قرآن چیزی پیرامون موضوع یافت نمی شود؛ معتقدم قرآن کتاب زندگی است و بیشتر از اینکه به ظرف بپردازد به مظروف پرداخته است. خود معماری برای ما ارزشمند است و زمانی این ارزش مهم است که اتفاقی که می افتد ارزشمند باشد. در قرآن هم اگر وصف باغ می¬شود پاداش عملی خیر و نیک است که به صورت باغ در آمده است. اما اینکه این اصناف تربیت شده این مکتب اعتقادی هستند شکی نیست و مطمئناً اعتقادات ایشان در آثار خلق شده توسط ایشان، تأثیر گذاشته است. ما در جلوی مساجد واشدگاه هایی داریم که این بر می گردد به تعالیم ما که گفته شده مسجد باید دعوت کننده مسلمین باشد. این در واقع در برخی از مساجد رعایت شده است. مبادلات هنرمندان نیز در دوره هایی اتفاق افتاده است. به طور مثال حمامی در فلسطین به نام العین شبیه حمامی در اصفهان در دوره صفویه با 140 سال فاصله ساخته شده است.این موضوع خیلی مهم است. حتی از جنبه سیاسی. زیرا غربی ها نظام فراماسونری را بر اساس نظام معماری بنا کرده اند. و این نظام های صنفی مهم است و باید پرداخته شود و در عصر حاضر از آنها در معماری و شهرسازی و راه سازی استفاده شود.
این پژوهش از رویکرد سنتی تاریخ نگاری فاصله گرفته و به نقاط عطف تاریخی پرداخته است
آقای دکتر سیدعلیرضا واسعی دانشیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و عضو هیئت علمی و شورای علمی گروه هنر و تمدن اسلامی نکاتی را در ادامه جلسه پیرامون اثر بدین شرح بیان داشتند: از قلم عالمانه و تخصصی شما بسیار استفاده کردم . احساس می کنم از کارها و آثار خوب مجموعه خواهد شد. در این اثر هیچ عنوانی از عناوین نشان نمی دهد که بحث تاریخی کردید یا تحول تاریخی را بر رویکرد معماران و بنّایان و تحول نگاه معماران و بنایان به مقوله های مختلف در ادوار تاریخی بیاید. یعنی گویا معماران و بنایان، همه یک جور زیسته اند. آقای دکتر طاهری مجری پروژه اینگونه پاسخ دادند که تمام این مباحث یک سیر تاریخی است؛ اما در عنوان های ریزتر نیامده است. مثل بحثی که ارکون دارد با عنوان توالی تاریخی، ما هم از رویکرد سنتی تاریخ نگاری فاصله گرفتیم و به نقاط عطف تاریخی پرداخته ایم. همه این رویکرد در درون تاریخی است، اما نقاطی است که هر کدام تأثیر گذار است.
در ادامه آقای دکتر واسعی پیشنهاداتی را به مجری پروژه جهت اصلاح در این پژوهش بدین شرح ارائه کردند: عنوان پژوهش زیباست؛ اما آن وجه آداب و تفکر آنها در ادامه عنوان آمده است. اگر این بخش در ابتدای عنوان بیاید چطور است؟ دیگر اینکه بنده توضیحات شما در جلسه و خلاصه مباحث را که دیدم قدری تفاوت داشت. به نظر می رسد تمام فصول و زیرمجموعه های هر فصل باید کد داشته باشد تا رابطه مباحث با یکدیگر حفظ شود. وقتی در عنوان سیر حکمت آورده اید، بایسته است رویکردهای حکمی را در نظر بگیرید و حال آنکه شما به آنها نپرداخته اید. گاهی پیشه وران را در متن آورده اید، اما اگر منظور صنف بنایان و معماران است، اصلاح شود. و حتی برخی جاها در عنوان هم همینطور است. در فصل چهارم نیز عنوان آداب و رسایل گفتید که این دو در یک عنوان چطور قرار گرفته است. در صورتی که خیلی متفاوتند . عناوین علوم که به علوم اسلامی و غیراسلامی تقسیم کرده اید نیز بهتر است به دینی و غیردینی تغییر یابد.
سپس حجت الاسلام آقای محمد غفوری عضو هیئت علمی و شورای علمی گروه هنر و تمدن اسلامی در مورد این پژوهش اظهار داشت: برایم جالب بود که معماران و بنایان دارای اندیشه باشند. به نظرم چون کار تاریخی در این حوزه انجام دادید بهتر بود مثالهای عینی هم در اثرتان بیاید. مثلا در فلان بنا، این اندیشه و فتوت نامه، این اثر را داشته است و بیان کنید ثمره عملی این اندیشه ها خودش را کجاها نشان داده است. اگر بشود تأثیرات این صنف بر اصناف دیگر را نیز نشان بدهیم، قابل توجه خواهد بود.
کتاب صنف بنایان و معماران در دوران اسلامی، یک بازسازی خوب تاریخی از موضوع است
سپس آقای دکتر باغستانی مدیر گروه پژوهشی هنر و تمدن اسلامی و رئیس جلسه سمینار اذعان کردند: این اثر، از اولین منشورات گروه در حوزه هنر است. از جهت کار تاریخی نیز یک بازسازی خوبی است که از شواهد اندک کار خوب و پرثمری در بازسازی تاریخ در عرصه هنر ایجاد شده است. در فصل کلیات از افعال ماضی استفاده شود و «خواهد شد» به «شده است» تبدیل گردد؛ چرا که کار نهایی است و موارد انجام گرفته است. در فصل سوم، منابع اصلی کمتر است و بیشتر تحلیل های نویسندگان امروزی گزارش شده و به منابع دست اول کمتر ارجاع داده شده است. در پایان هر فصل نیز پیشنهاد می شود بخشی به عنوان جمع بندی اضافه شود.
قرآن می خواهد با مثال ها و به شیوه غیرمستقیم الگو بدهد
در ادامه جلسه آقای دکتر سید مصطفی احمدزاده، رئیس پژوهشکده اسلام تمدنی نیز اشاره کرد: اثری خوب و با منابع خوب و محتوای خوب و اثری روشمند توسط محقق محترم ارائه شده است. در سفارشنامه¬ای که از سوی میزکار تخصصی تمدن اسلامی ارائه شده است، از محقق محترم خواسته شده به ابعاد تمدّنی موضوع بپردازد که در اثر این مورد را کمتر دیدم. لذا خواهشم این است در پایان اثر چند صفحه ای به این منظور اضافه گردد تا نظر کارفرما به درستی تأمین شود. همچنین از مجری محترم درخواست می شود مقالات مستخرج از پروژه را در اختیار اداره نشریات قرار دهند تا در شماره های اول مجله الهیات شهر منتشر شود. اینکه گفته شده در قرآن مطالبی در ارتباط با موضوع نمی توان یافت، باید گفت قرآن به دنبال این است که با مثالها و به صورت غیرمستقیم الگو بدهد. به طور مثال گاهی در آیات آمده است، اگر به خود انسان یا حیوانات نگاه شود یا به طبیعت اینها الگوی معماری و سازه ها می توانند باشند.
نظرات استاد غلامرضا جلالی ناظر علمی دوم این پروژه که امکان حضور در جلسه را نداشتند، توسط رئیس جلسه آقای دکتر باغستانی قرائت شد. در پایان اتمام مراحل نظارت علمی پروژه اعلام شد و بنا شد بر اساس مصوبه شورای پژوهشی پژوهشکده، اثر برای داوری در اختیار اساتید ارزیاب قرار گیرد.
منبع:
اخبار پژوهشکده اسلام تمدنی
اخبار پژوهشکده اسلام تمدنی, سمینار پروژه
|