معرفی طرح پژوهشی
سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه
(حکمت سیاسی متعالیه)

مقدمه
حکمت متعالیه، چنان که مشهور است، به دست توانای صدرالدین شیرازی، مشهور به صدرالمتألهین، نظام و قوام یافت. این حکمت، امروزه در شمار پرطرف دارترین مکتب های فلسفة اسلامی است که در حال حاضر تداوم بخش حیات فلسفی در جهان اسلام و ایران است. هم چنین، متفکران بنامی را می توان نام برد که پس از سال ها، در شمار بزرگ ترین شارحان و مفسران این حکمت نو پدید بوده اند.
با این وجود، متأسفانه، آن چنان که باید، تمامی ابعاد حکمت متعالیه، به ویژه وجوه سیاسی آن مورد توجه، بررسی، تأمل و پژوهش واقع نشده است.
در حالی که برخی از اظهار نظرها به فقدان اندیشه و فلسفه سیاسی در آثار و فکر صدرا و حکمت متعالیه حکم می کند؛ اما از سوی دیگر غالب اظهارنظرها درباره ابعاد سیاسی حکمت متعالیه فاقد استنادهای روشن و غیردقیق است. در این میان، شارحان و مفسران حکمت متعالیه نیز، به دلایل مختلف، توجهی به بسط مباحث سیاسی این حکمت نداشته و بیشتر به شرح و بسط متن پرداخته اند. مهم تر این که هیچ کدام از آثار صدرالدین شیرازی تا کنون از منظر فلسفة سیاسی تحلیل نشده است. بر این مجموعه، باید محدودیت ها و تضییقات مرسوم جامعه علمی و نظام های حاکم بر اصحاب دانش و معرفت را نیز افزود که در نتیجة آن مجالی برای طرح مباحث فلسفه سیاسی به وجود نیامده است. در نهایت این که، اظهار نظرها دربارة فلسفه سیاسی متعالیه همراه حب و بغض و شیفتگی و دل بردگی بوده است.
خلأهای مورد اشاره با توجه به وجود انگیزه قوی و تلاش محققان پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی موجب شد طرحی به منظور توان مندسازی فلسفه سیاسی اسلامی، به¬ویژه با تأکید بر تبیین ابعاد سیاسی حکمت متعالیه، به مثابة حکمتی زنده و پویا، اقدامات علمی ـ پژوهشی ارائه شود. بر این اساس کار در چند سطح از جمله نگارش مقاله و تحقیق برخی مباحث، برگزاری نشست و و حلقه بحث و گفتگو، برگزاری همایش، نقد کتاب و ... مورد توجه قرار گرفت. طرح حاضر برای نخستین بار بر آن بوده است، تا ابعاد سیاسی حکمت متعالیه را برجسته سازد و به توان مندسازی، تأسیس و غنای فلسفة سیاسی اسلامی در قالب فلسفه سیاسی متعالیه مساعدت کند.
براى تحقق این هدف، در سال 1384 پس از پذیرش طرح ارائه شده از سوى پژوهشگاه و با توجه به ظرفیت و توان بالاى پژوهشگران این حوزه از دانش سیاسى اسلامى، مجموعه مقالات «وجوه سیاسى حکمت متعالیه» با مدیریت این‏جانب طراحى شد و به حول و قوه الهى و با همکارى شمارى از اساتید، پژوهشگران و همکاران در گروه فلسفه سیاسى پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسى به ثمر رسید و در قالب مجلد نخست مجموعه مقالات منتشر شد.
افزون بر این، مرحله دوم این طرح در سال 1385 با برگزارى مجموعه نشست‏هاى «وجوه سیاسى حکمت متعالیه» با حضور اساتید و صاحب‏نظران، با هدف فضاسازى و زمینه‏سازى براى شناسایى امکان‏هاى حکمت سیاسى متعالیه آغاز شد. این مجموعه نیز به‏حمداللّه‏ به انجام رسیده و تاکنون گفتگوهاى متعددى در این موضوع صورت گرفته است. تا کنون سه دفتر از مجموعه نشست ها و گفتگوها و سخنرانی ها و نشست های روزهمایش چاپ و منتشر شده است.
در نهایت، برنامه‏ریزى براى برگزارى همایش «سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه» از اواسط سال 1386 آغاز شد. طى جلسات متعدد اعضاى کمیته علمى و شوراى سیاستگذارى همایش، موضوعات فراخوان همایش در قالب چهار محور نهایى شد و در فروردین 1387 اعلام عمومى صورت گرفت. کمیته علمى با توجه به اشراف و راهنمایى‏ هاى استاد عالى‏قدر حکمت متعالیه، حضرت آیة‏اللّه‏ جوادى آملى، به‏ منظور تقویت کیفیت مباحث علمى، زمان برگزارى همایش را که در آغاز بنا بود خرداد 1387 باشد، به سوم بهمن 1387 منتقل کرد. بى‏تردید، برگزارى این همایش نقطه آغازى براى طراحى و انجام پژوهش‏هاى مؤثر و مفید در موضوع حکمت سیاسى متعالیه است و توانمندسازى یکى از دانش‏هاى بومى را در پى خواهد داشت.
لازم است درباره مراحل انجام کار نیز اندکى توضیح داده شود. در مرحله نخست، پس از ارائه طرح اجمالى و تفصیلى و تصویب برخى از موضوعات و عناوین، با جمعى از پژوهشگران براى نگارش مقاله در موضوعات مصوب گفتگو شد. پیشنهاد ارائه شده با استقبال جمعى از علاقه‏ مندان مواجه شد و هر کدام با انتخاب آزادانه یکى از موضوعات و نگارش مقاله در آن موضوع در به بار نشستن این طرحِ نو یارى رساندند. مقاله‏ هاى ارائه شده در چند نوبت از سوى برخى از اساتید و اعضاى کمیته علمى همایش مورد بررسى و داورى قرار گرفت و به ‏منظور غنابخشى به مقاله‏ ها نتیجه ارزیابى ‏ها در اختیار نویسندگان قرار گرفت. پس از اصلاح مقاله‏ ها، متن کامل مجموعه مقاله ‏ها در قالب جلد اول «سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه» منتشر شد.
درباره نشست‏ها نیز پس از تصویب موضوعات و عناوین با بسیارى از اساتید و صاحب‏نظران گفتگو شد. پیشنهاد ارائه شده، اگرچه با استقبال مواجه شد، اما با توجه به بدیع بودن مباحث، انجام آن با دشوارى‏هایى همراه بود. شایان ذکر است که دعوت از اساتید، فارغ از جهت ‏گیرى مثبت یا منفى آنان در قبال اصل موضوع (فلسفه سیاسى متعالیه) بود؛ از این ‏رو به‏ طور کلى پرسش‏ها با محوریت امکان و امتناع حکمت سیاسى متعالیه طرح شد و هر دو جانب براى بحث و نظر باز بود. هر کدام از صاحب‏نظران و اساتید نیز با انتخاب آزادانه در نشست و گفت‏وشنود حاضر شده و به بحث پرداختند. مرحله دوم نیز در قالب نشست‏ هایی، از جمله چندین نشست با آیت اللّه‏ جوادى آملى، برگزار شد که در نوع خود و با توجه به موضوعات و مباحث ارائه شده قابل توجه و تأمل است.
در مرحله سوم این طرح، فراخوان همایش منتشر شد و صاحب نظران، اساتید و پژوهشگران حوزه اندیشه و فلسفه سیاسى، قریب یکصد چکیده مقاله را به دبیرخانه همایش ارسال کردند. این چکیده‏ ها را اعضاى محترم کمیته علمى همایش بررسى کردند و نتیجه داوری به نویسندگان اطلاع داده شد. پس از آن بیش از هفتاد مقاله نیز به دبیرخانه همایش ارسال شد که پس از طى مراحل داورى و انجام اصلاحات نهایى مقالات تأیید شده، در چهار مجلد به ‏دست انتشار سپرده شد. مقاله ‏ها پس از داورى‏ هاى معمول و انجام اصلاحات توسط نویسندگان از سوى اعضاى محترم کمیته علمى همایش تأیید و واجد انتشار اعلام شد.
باید یادآورى کرد که برخى مباحث در حد ایده و آغازگاهى است براى برگزاری نشست، گفت ‏وشنود و نگارش مقاله، پایان نامه و رساله تا ابعاد مطرح شده را بیش از این بررسى و تحلیل کند. با توجه به برگزارى همایش «سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه» در صدد هستیم به ‏طور جدى‏ تر به این بحث بپردازیم و با کمک اساتید، صاحب‏نظران و پژوهشگران، ابعاد فلسفه سیاسى متعالیه را به‏ طور مبسوط‏تر تبیین کنیم.

اهداف
طرح پژوهشی حکمت سیاسی متعالیه به منظور فرهنگ سازی و فضاسازی، اهداف بنیادی، کاربردی، تأسیسی، تطبیقی، تاریخی، تولید دانش، مفهوم سازی و توان مندسازی را مورد نظر دارد. برخی از اهداف به قرار زیر است:
1. نقد و بررسی دنیاگرایی حاکم بر فلسفه های سیاسی موجود از منظر فلسفه سیاسی اسلامی.
2. فراهم ساختن تمهیدات نظری در جهت معنوی کردن سیاست جهانی از طریق توجه توأمان به جسم و روح.
3. تولید مفاهیم سیاسی با رویکردی اسلامی و مبتنی بر فلسفه سیاسی اسلامی.
4. مشارکت در تولید دانش سیاسی با رویکردی اسلامی و بومی.
5. فراهم ساختن زمینه های نظری در جهت حل معضلات اندیشه ای در حوزه اندیشه سیاسی در جمهوری اسلامی و جهان اسلام.
6. توان مند سازی و تبیین توانایی های فلسفه اسلامی در حوزه سیاست و اجتماع.
7. تبیین ظرفیت ها و امکان های فلسفه متعالیه در ورود به عرصه های سیاسی و اجتماعی.
8. تمهید مبانی نظری جهت نقد مکاتب و فلسفه های سیاسی رقیب.
9. به روز رسانی فلسفه سیاسی اسلامی در قالب فلسفه سیاسی متعالیه.
10. فراهم ساختن تمهیدات نظری برای نگاه سیستمی، جامع، هدف مند و غایی به مسأله سیاست، سیاست مداری و سیاست گذاری در جهان امروز به ویژه در جهان اسلام.

نقشه راه
برای دست یابی به اهداف ترسیم شده، فعالیت های پژوهشی مختلفی پیش بینی شد که بازشناسی و بازنگری انتقادی آثار صدرالمتألهین شیرازی به منظور بازسازی فلسفه سیاسی صدرالمتألهین و ارائه گزیده متون فلسفه سیاسی در حکمت متعالیه از اولویت خاصی برخوردار است. از این رو مراحل زیر برای تحقق این طرح پژوهشی پیش بینی شد:

مرحله یکم: در این مرحله مباحث زیر مورد توجه بوده است از قبیل: طرح بحث امکان یا امتناع حکمت سیاسی متعالیه، ظرفیت سنجی و ظرفیت های سیاسی و اجتماعی حکمت متعالیه برای ورود به حکمت سیاسی متعالیه، تدقیق پرسش ها و نقاط خلأ موضوع و غیره. این مرحله در طی سال های گذشته به نحو خوبی پیش رفته است و با توجه به فعالیت¬های علمی انجام گرفته، چشم انداز مطلوبی را نوید می¬دهد. برگزاری همایش «سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه» فرهنگ سازی و فضاسازی خوبی در این زمینه انجام داد. مشارکت جمع زیادی از پژوهشگران و اساتید و صاحب نظران نشان داد این موضوع در محافل علمی به عنوان یک موضوع جدی مورد توجه قرار گرفته است.

مرحله دوم: در مرحله دوم، تبیین برخی اضلاع و مؤلفه های سیاسی حکمت متعالیه به منظور پردازش مطلوب حکمت سیاسی متعالیه و تثبیت دانشی با عنوان دانش حکمت سیاسی متعالیه در رأس فعالیت های این مرحله است. به همین منظور تحلیل و بازخوانی و بازنگری آثار صدرالمتألهین و ارائه منتخب متون حکمت سیاسی متعالیه به ویژه تبیین جایگاه آثار صدرالمتألهین در منظومه حکمت سیاسی متعالیه در صدر فعالیت های علمی این مرحله جای دارد. گفتنی است نظام پرسش های طراحی شده در کمیته علمی همایش سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه چشم انداز مناسبی را پیش روی قرار می¬دهد. ضمن این که مباحث منتشر شده در این زمینه نیز پشتوانه علمی خوبی را فراهم می¬کند.

مرحله سوم: انجام مباحث تطبیقی به منظور تمایز بخشی حکمت سیاسی متعالیه با سایر فلسفه های سیاسی (اعم از فلسفه های سیاسی اسلامی و فلسفه های سیاسی غربی)، تدوین کتب درسی برای پوشش رشته و گرایش حکمت سیاسی متعالیه در حوزه و دانشگاه و غیره در این مرحله انجام می گیرد.
گفتنی است مباحث در قالب تحقیق مستقل، تحقیق گروهی، برگزاری نشست، گفتگو و مصاحبه، نقد کتاب و حلقه بحث و گفتگو قابل انجام است.

پیشینه طرح
نقطه های آغازین این طرح پژوهشی به تحقیق اندیشه سیاسی صدرالمتألهین باز می گردد که در سال 1381 چاپ و منتشر شد. در ادامه و از سال 1383 طرح وجوه سیاسی حکمت متعالیه با برگزاری همایشی با همین عنوان پیشنهاد شد که از سال 1384 در سه فاز مجموعه مقالات، مجموعه نشست ها و گفتگوها و همایش سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه در سوم بهمن 1387 تداوم یافت. مجموعه مقالات این مرحله با عنوان سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه در چهار مجلد و مجموعه نشست ها و گفتگوها در سه مجلد در حال آماده سازی و چاپ است. پنج پژوهش مستقل نیز از این مجموعه چاپ و منتشر شده است. متن کامل گزارش همایش سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه در پژوهشکده علوم اندیشه سیاسی موجود است.

شورای علمی و همکاران
در طرح پژوهشی حکمت سیاسی متعالیه بیش از پنجاه استاد و صاحب نظر مشارکت داشته اند که با ارائه بحث به غنای مباحث فلسفه سیاسی متعالیه کمک کرده اند. به ویژه حضور و ارائه بحث توسط حکیم متأله متعالیه معاصر، حضرت آیت الله جوادی آملی در جلسات متعدد و همچنین سخنرانی در روز همایش و نظارت عالی بر نخستین همایش سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه (برگزار شده در سوم بهمن 1387) می تواند منشأ تحول در فلسفه سیاسی اسلامی گردد. ضمن آن که موجبات دل گرمی پژوهشگران این حوزه از دانش سیاسی اسلامی را فراهم می آورد و به توان مندسازی فلسفة سیاسی اسلامی مساعدت افزونی خواهد کرد. اعضای شورای علمی طرح حکمت سیاسی متعالیه که در قالب همایش سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه همکاری داشته اند عبارتند از:
ابوالحسن حسنى (عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی)
حجت الاسلام والمسلمین حمید پارسانیا (دانشیار دانشگاه باقرالعلوم(ع))
حجت الاسلام والمسلمین دکتر احمدرضا یزدانى‏مقدم (استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی)
حجت الاسلام والمسلمین دکتر بهرام دلیر (استادیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی)
حجت الاسلام والمسلمین دکتر محسن رضوانى (استادیار مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره))
حجت الاسلام والمسلمین دکتر مهدى امیدى (استادیار مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره))
حجت الاسلام والمسلمین دکتر ابوالفضل کیاشمشکى (استادیار دانشگاه امیر کبیر)
حجت الاسلام والمسلمین دکتر احمد عابدى (استادیار دانشگاه قم)
حجت الاسلام والمسلمین دکتر منصور میراحمدى (استاد دانشگاه شهید بهشتی)
حجت الاسلام والمسلمین محسن غرویان (عضو هیأت علمی جامعة المصطفی العالمیه)
حجت الاسلام والمسلمین محمدتقى سبحانى (استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی)
حجت الاسلام والمسلمین مرتضى جوادى آملى (عضو هیأت علمی پژوهشگاه اسرا)
حجت الاسلام والمسلمین دکتر نجف لک¬زایی (دانشیار دانشگاه باقرالعلوم(ع))
دکتر شریف لک زایی (استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی)
دکتر محمد پزشگى (استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی)
دکتر مرتضى یوسفى‏راد (استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی)
دکتر نجمه کیخا (استادیار دانشگاه شهید بهشتی)
دکتر سید خلیل الرحمان طوسی طوسى
دکتر علیرضا صدرا (دانشیار دانشگاه تهران)
دکتر عماد افروغ
دکتر محمدعلى فتح‏اللهى (استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)
دکتر موسى نجفى (استاد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)
افزون بر اساتید و صاحب نظرانی که در این طرح مشارکت داشته اند همکارانم در پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی و بسیاری دیگر که در بخش اجرایى، آماده‏ سازى و نشر آثار و مقالات همایش تلاش کرده ‏اند که عبارتند از: رجبعلى اسفندیار (استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و دبیر اجرایى همایش) آقایان رضا نجف‏ زاده، عباس جبارى مقدم، احمد کاظمى، حسین احمدى، محمد سلمان و مجید اکبریان گرمجى.
همچنین نهادهاى علمى همکار در همایش عبارتند از:
انجمن مطالعات سیاسى
پژوهشکده علوم وحیانى معارج
مجمع عالى حکمت اسلامى
گفتنی است طرح حاضر در دوره حجت الاسلام والمسلمین آقاى سید حسن ربّانى (رئیس محترم وقت دفتر تبلیغات اسلامى)، حجج اسلام آقایان محمد تقی سبحانی، احمد مبلغى، حسین توسلی (رؤسای محترم وقت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى) آغاز شد که در ادامه در دوره حجت الاسلام والمسلمین دکتر احمد واعظی (رئیس محترم دفتر تبلیغات اسلامی) استمرار یافت.

محورهای فراخوان همایش سیاست متعالیه (1387)
عناوین و موضوعات فراخوان که در کمیته علمى همایش سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه به تصویب رسیده و به صورت عمومى اعلام شد، در چهار محور به شرح زیر است:

کلیات:
جایگاه حکمت متعالیه در اندیشه سیاسى اسلامى
الزامات ورود حکمت متعالیه به عرصه سیاست
قبض و بسط اندیشه سیاسى در حکمت متعالیه
بررسى و تحلیل آثار حکماى حکمت متعالیه (به ‏ویژه صدرالمتألهین و امام خمینى) از منظر اندیشه سیاسى

مفاهیم:
انسان‏ شناسى در حکمت متعالیه
نبی ى‏شناسى در حکمت متعالیه
امامت و ولایت در حکمت متعالیه
آزادى و اختیار در حکمت متعالیه
تحلیل فلسفى مشروعیت در حکمت متعالیه
تحلیل فلسفى عدالت در حکمت متعالیه
تحلیل فلسفى قدرت در حکمت متعالیه
تحلیل فلسفى امنیت در حکمت متعالیه

مناسبات:
رابطه کلام و فلسفه سیاسى در حکمت متعالیه
نسبت اخلاق و سیاست در حکمت متعالیه
رابطه سیاست و شریعت در حکمت متعالیه
فلسفه سیاسى متعالیه و فلسفه‏هاى سیاسى جدید
بررسى تطبیقى حکمت متعالیه، حکمت مشاء و حکمت اشراق از منظر فلسفه سیاسى

تاریخ اندیشه:
شیوه تعامل صدرالمتألهین با حکام صفوى
مقام صدرالمتألهین در تاریخ فلسفه سیاسى اسلامى
تأثیر حکمت متعالیه بر اندیشه سیاسى متفکران مسلمان معاصر
تأثیر و نقش حکمت متعالیه در تحولات سیاسى و اجتماعى معاصر (به‏ویژه نهضت مشروطه و انقلاب اسلامى)

پرسش‏هایى براى پژوهش
در ادامه مناسب است که برخى از پرسش‏ها و موضوعات مرتبط با این بحث‏ها را براى علاقه‏ مندان مطرح کنیم، خصوصاً با توجه به اینکه پرسش نیمى از دانش است و اساساً از پرسش، تأمل و تفکر بر مى‏ خیزد. طرح و بسط پرسش‏ها و پاسخگویى به آنها، هر چند به‏ صورت مختصر و کوتاه، مى‏تواند به تولید دانش کمک کند. بسیارى از این پرسش‏ها در ضمن مقاله، نشست و گفت‏ وشنود با اساتید و صاحب‏نظران مطرح شده و به برخى از آنها پاسخ‏هاى اجمالى داده شده است. در پاره‏اى از موارد هم ایده ‏هایى براى پاسخ به این پرسش‏ها طرح گردیده است. البته خوانندگان تصدیق مى‏ کنند که پاسخ کامل به هر پرسش و موضوع، به نوشته‏ ها، نشست‏ها و گفت‏ وشنودهاى فراوانى نیاز دارد تا بتواند بر شاخ و برگ نهال تازه کشت شده حکمت سیاسى متعالیه که از درخت تنومند حکمت متعالیه جوشیده و از آن نسب مى ‏برد، مددى برساند، راه خود را به پیش برد و براى جامعه ما و جهان معاصر سودمند افتد، ضمن اینکه طرح پرسش‏هاى مذکور ممکن است این فرصت را فراهم کند که پژوهشگران و اساتید علاقه‏ مند به فلسفه، فلسفه سیاسى و اندیشه سیاسى به آنها توجه کنند و مکتوباتى درباره آنها به رشته تحریر درآورند؛ در این صورت، فضاى بحث‏هاى حاضر بسط و گسترش مى‏یابد. از این‏رو، فهرست درخور توجهى از پرسش‏هاى مهم که در جلسات کمیته علمى همایش درباره آنها بحث و بررسى شده و در بر گیرنده مبانى و کلیات، مفاهیم و مسائل، جایگاه و تأثیرات و کاربرد و کارایى است، ارائه مى‏شود:
1. آیا مى‏توان از فلسفه سیاسىِ مبتنى بر حکمت متعالیه سخن گفت و نشانه‏هایى براى آن ذکر کرد؟ الزامات ورود حکمت متعالیه به سیاست چیست؟
2. ظرفیت‏ها و توانایى‏هاى حکمت متعالیه در حوزه فلسفه سیاسى چیست؟
3. رابطه فقه سیاسى و حکمت سیاسى متعالیه چیست؟
4. وجوه افتراق و اشتراک حکمت متعالیه با حکمت مشاء و حکمت اشراق در حوزه فلسفه سیاسى چیست؟ آیا مى‏توان از فلسفه سیاسى مشاء، فلسفه سیاسى اشراق و فلسفه سیاسى متعالیه سخن گفت؟ حکمت متعالیه چه ظرفیت‏هایى در حوزه اجتماعى و سیاسى دارد؟
5. اگر پذیرفته شود که حکمت متعالیه ظرفیت شکل‏دهى به فلسفه سیاسى متعالیه را دارد، چرا این ظرفیت، تاکنون فعلیت نیافته است؟ آیا این مسئله مربوط به شرایط اجتماعى ـ سیاسى است یا به منطق خاص حکمت متعالیه باز مى‏گردد؟
6. جایگاه سیاست مدرن در حکمت متعالیه چیست؟ نسبت حکمت متعالیه با مدرنیته چیست؟
7. وجوه اشتراک و افتراق فلسفه سیاسى متعالیه با فلسفه‏هاى سیاسى غربى و شرقى (هند و چین) چیست؟
8. حکمت متعالیه از لحاظ معرفتى، روشى و منطقى، چه نوع فلسفه سیاسى‏اى را موجب مى‏شود؟
9. روش‏شناسى سیاسى حکمت متعالیه چه تأثیرى بر دانش، اندیشه و فلسفه سیاسى دارد؟
10. مبانى معرفت‏شناسى، هستى‏شناسى و انسان‏شناسى فلسفه متعالیه چیست و چه تأثیرى بر فلسفه سیاسى متعالیه دارد؟
11. عناصر، مؤلّفه‏ها و اضلاع معرفت‏شناسى و روش‏شناسى حکمت متعالیه چیست و کدام‏یک در دانش سیاسى و به‏ویژه فلسفه سیاسى تأثیر دارد و کاربردى‏تر است؟
12. با توجه به روش‏شناسى حکمت متعالیه، نوع ورود به مباحث دانش و فلسفه سیاسى چگونه خواهد بود؟
13. با پذیرش این فرض که حکمت متعالیه در حوزه دانش سیاسى قابل بازسازى است، به این منظور از کدام منطق، ابزار، شیوه و روش مى‏توان استفاده کرد؟
14. مفاهیم و پرسش‏هاى اساسى حیات سیاسى انسان چگونه در آثار و افکار اصحاب حکمت متعالیه بازتاب یافته است و پاسخ شارحان حکمت متعالیه به مفاهیم و پرسش‏هاى اساسى حیات اجتماعى و سیاسى انسان، نظیر سعادت، خیر، قدرت و غیره، چیست؟
15. پاسخ حکمت متعالیه به پرسش‏هاى نوپدید در عرصه سیاسى و اجتماعى، نظیر مشروعیت و الزام سیاسى و غیره چیست؟
16. دیدگاه حکمت متعالیه درباره جنگ و صلح چیست؟
17. فلسفه امنیت در حکمت متعالیه چیست؟
18. نظریه سعادت در حکمت متعالیه و نسبت آن با بحث توسعه چیست؟
19. مفهوم، منشأ و منابع قدرت در حکمت متعالیه چیست؟
20. آیا برخى مباحث حکمت متعالیه، براى مثال بحث نبى و امام، واجد ظرفیت ارائه یک فلسفه سیاسى نیست؟
21. با توجه به اینکه نظریه حرکت جوهرى یکى از وجوه ممتاز و متمایز حکمت متعالیه است، آیا مى‏توان از آن در عرصه حیات اجتماعى بهره گرفت و از وجوه سیاسى ـ اجتماعى آن سخن گفت؟
22. رابطه امامت و ولایت سیاسى در حکمت متعالیه چگونه است؟
23. نسبت ریاست فاضله انسان کامل با ولى‏فقیه در حکمت متعالیه چیست؟
24. تعریف انسان و انسان سیاسى و جایگاه انسان در حکمت متعالیه چیست؟
25. با فرض پذیرش اختیار براى انسان در حکمت متعالیه، مفهوم اختیار و نسبت آن با مفهوم آزادى چیست؟
26. ارتباط انسان با خدا، دین، جامعه، حکومت و طبیعت در حکمت متعالیه چگونه ترسیم مى‏شود؟
27. فرد و جامعه در حکمت متعالیه چه جایگاهى دارند؟ آیا حکمت متعالیه از این قابلیت برخوردار است که بحث‏هایى در اصالت جامعه یا اصالت فرد را مطرح کند؟
28. آیا از منظر حکمت متعالیه جامعه جمع جبرى افراد است یا داراى هویتى مستقل است؟
29. موضوع برابرى و نابرابرى در زندگى اجتماعى در حکمت متعالیه چگونه ترسیم مى‏شود؟ مفهوم برابرى و نابرابرى چیست و نسبت این دو مفهوم در حکمت متعالیه چگونه طرح مى‏شود؟
30. با توجه به اینکه مفهوم عدالت از مفاهیم مهم فلسفه سیاسى است و از دیرباز در اندیشه بشرى و به‏ویژه اندیشه اسلامى و فیلسوفان مسلمان مطرح بوده است، جایگاه و مفهوم عدالت در حکمت متعالیه چیست؟
31. نسبت مفهوم اختیار، آزادى و برابرى با عدالت در حکمت متعالیه چیست؟
32. مفهوم عدالت، به‏ویژه مفهوم عدالت اجتماعى، و اصول آن در حکمت متعالیه چه جایگاهى دارد؟ آیا در این حکمت، عدالت مفهومى پسینى است یا پیشینى؟
33. حیات دنیوى در حکمت متعالیه از چه مرتبه و منزلتى برخوردار است و آیا تأمل در حیات دنیوى و امر معاش در حکمت متعالیه مسئله‏اى اساسى است؟
34. رویکرد حکمت متعالیه به حیات دنیوى چه تفاوتى با رویکرد سایر مکاتب فلسفى در جهان اسلام و غرب دارد؟
35. به‏طور کلى، طرح حکمت متعالیه براى زندگى اجتماعى دنیوى چیست؟ حکمت متعالیه چه دیدگاهى در مورد حیات دنیوى دارد؟
36. آیا در حکمت متعالیه تقابل میان معاش و معاد مطرح است یا تعامل میان آنها؟ حکمت متعالیه چگونه اصول عرشى را با اصول فرشى هماهنگ مى‏کند؟
37. معیار دنیوى و اخروى بودن در حکمت متعالیه و مرز میان آخرت و دنیا در فلسفه متعالیه چیست؟
38. از آنجا که تصور مى‏شود بحث اسفار چهارگانه حکمت متعالیه ناظر به گروهى خاص است، طى مراحل چهارگانه اسفار براى عامه مردم و به‏ویژه رسیدن به سفر چهارم، چگونه امکان‏پذیر است؟
39. آغاز سفرهاى چهارگانه در حکمت متعالیه از خلق است و پایان آن نیز با خلق است. این سیر چگونه ترسیم شده است؟ سفر چهارم از چه ظرفیت و توانى براى ورود به مباحث اجتماعى و سیاسى برخوردار است؟
40. حکمت متعالیه چه جایگاه و منزلتى در فلسفه سیاسى اسلامى و فلسفه سیاسى معاصر در ایران دارد؟
41. فلسفه سیاسى معاصر در ایران چه نسبتى با فلسفه متعالیه دارد؟
42. تأثیر حکمت متعالیه بر جنبش‏هاى فکرى ـ سیاسى و تحولات سیاسى و اجتماعى معاصر چه بوده است؟ به‏ویژه، آیا حکمت متعالیه نقشى در ایجاد نهضت مشروطیت و انقلاب اسلامى داشته است؟
43. الگوى حکومت و دولت در فلسفه سیاسى متعالیه چه نسبتى با الگوى حکومت و دولت در نظام دینى و سیاسى معاصر دارد؟
44. نظریه حرکت جوهرى چه تأثیرى بر مناسبات و تحولات اجتماعى و سیاسى معاصر به وجود آورده یا مى‏تواند پدید آورد؟
45. حکمت متعالیه در چه شرایط اجتماعى و سیاسى تأسیس شد؟ نوع مناسبات و تعاملات صورت گرفته با این حکمت در حوزه اجتماعى و سیاسى چگونه بود؟ آیا مخالفت با این فلسفه جنبه سیاسى داشته است؟
46. سیر و تحول حکمت عملى در حکمت متعالیه چگونه است؟ حکمت عملى در حکمت متعالیه چگونه مورد بحث قرار گرفته است؟
47. حکمت متعالیه چه نوآورى‏ها و ابداعاتى در حوزه اجتماعى و سیاسى داشته و دارد؟ چه مسائلى در حکمت متعالیه مطرح است و پیروان این مکتب چه عناصرى به آن افزوده‏ اند؟
48. با فرض امکان حکمت (فلسفه) سیاسى متعالیه، کارایى و کاربرد چنین حکمتى در سیاست امروز جهان چیست؟ آیا چنین حکمتى توان پاسخگویى به مسائل و نیازهاى انسان و جامعه معاصر را خواهد داشت؟
49. حکمت متعالیه چه تأثیرى بر آموزه‏ هاى جدید بر جاى مى‏ گذارد؟

دستاورد
شاید بتوان گفت مهم ترین دستاورد این موضوع نیز، ارایه مباحثی تازه و بدیع در باب فلسفه سیاسی اسلامی و فلسفه سیاسی متعالیه و دعوت مجدد پژوهشگران و صاحب نظران به مطالعه و تحقیق درباره یکی از دانش های مغفول جامعه علمی ما است. ضمن این که هدفی نیز، به طور ضمنی محقق شده است و آن، گشودن باب بحث، گفت و شنود رودرروی پژوهشگران حوزه اندیشه سیاسی و فلسفة سیاسی در فضایی کاملاً علمی و تخصصی است.

فصلنامه علمی پژوهشی سیاست متعالیه
در راستای دستاورد پیش گفته، فصلنامه سیاست متعالیه توسط انجمن مطالعات سیاسی حوزه از سال 1392 چاپ و منتشر می شود. گفتنی است تا کنون هشت شماره از این فصلنامه چاپ و منتشر شده است. مقالات این فصلنامه در این آدرس زیر قابل دستیابی است.
آثار چاپ و منتشر شده
تا کنون از این مجموعه آثار زیر چاپ و منتشر شده است و آثار دیگری نیز در دست آماده سازی برای چاپ و انتشار است.
1. حسنی، ابوالحسن، مقدمه ای بر حکمت سیاسی متعالیه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1389.
2. صدرا، علیرضا، مفهوم شناسی حکمت متعالی سیاسی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1389.
3. طوسی، سید خلیل الرحمان، درآمدی بر اخلاق فلسفی در حکمت متعالیه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1392.
4. طوسی، سید خلیل الرحمان، درآمدی بر فلسفه سیاسی صدرالمتألهین، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1393.
5. لک زایی، شریف (به اهتمام)، سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه، جلد اول: مجموعه مقالات، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1388.
6. لک زایی، شریف (به اهتمام)، سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه، جلد دوم: مجموعه مقالات، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1389.
7. لک زایی، شریف (به اهتمام)، سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه، جلد سوم: مجموعه مقالات، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1390.
8. لک زایی، شریف (به اهتمام)، سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه، جلد چهارم: مجموعه مقالات، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1390.
9. لک زایی، شریف (به اهتمام)، سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه، چکیده نشست ها و مقاله ها، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1387.
10. لک زایی، شریف (به اهتمام)، سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه، دفتر اول: نشست ها و گفتگوها، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1387.
11. لک زایی، شریف (به اهتمام)، سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه، دفتر دوم: نشست ها و گفتگوها، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1390.
12. لک زایی، شریف (به اهتمام)، سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه، دفتر سوم: نشست ها و سخنرانی های همایش، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1391.
13. لک زایی، نجف، اندیشه سیاسی صدرالمتألهین، قم، بوستان کتاب، 1381.
14. یزدانی مقدم، احمدرضا، انسان شناسی در فلسفه سیاسی هابز و علامه طباطبایی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1391.

خاتمه
گروه فلسفه سیاسی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسى در راستاى ترویج علم و دانش، آثار خود را در اختیار جامعه علمى قرار داده، پیشاپیش از انتقادها و پیشنهادهاى علمى همه استادان، صاحب‏نظران و پژوهشگران محترم استقبال مى‏کند. امیدواریم این فعالیت‏ها موجبات رشد و پویایى فرهنگ سیاسى ـ دینى و زمینه‏ هاى گسترش اندیشه سیاسى و فلسفه سیاسی اسلامی را فراهم سازد.

و من‏ اللّه‏ التوفیق

شریف لک‏زایى
مدیر طرح پژوهشی حکمت سیاسی متعالیه
استادیار گروه فلسفه سیاسی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی
آدرس ایمیل: sharif_lakzaee@yahoo.com
آدرس صفحه حکمت سیاسی متعالیه:
شماره تماس: 02537831729
تیرماه 1394

به روز رسانی در سایت 18 فروردین 1398