عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با تشریح دیدگاه امام موسی صدر درباره ظرفیت تمدن‌سازی قرآن کریم، بیان کرد: در همین مسیر تمدن‌سازی ظرفیت مباحث میان‌رشته‌ای مطرح می‌شود؛ یعنی می‌توانیم نظریات مختلفی مانند نظریه دولت و حتی نظریات خردتری مانند نظریه امنیت، عدالت و آزادی را از قرآن به دست آوریم. بنابراین با تقویت میان‌رشتگی می‌توانیم با استخراج نظریات از آیات در زندگی از آن‌ها استفاده کنیم.
یکی از انواع تعاملات میان شاخه‌های مختلف علوم انسانی با یکدیگر که پس از پیروزی انقلاب اسلامی به آن نگاه ویژه‌ای شد، مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن کریم است که گفتمان‌های مختلفی را در دانش‌های متعدد ایجاد کرده و چندوجهی بودن پدیده‌ها، مسائل و پیشگیری از تحویل‌انگاری، پژوهشگران را از مطالعات میان‌رشته‌ای ناگزیر کرده است.
به همین دلایل قرآن کریم نیز در دوره معاصر بسیار در معرض چنین پژوهش‌هایی قرار گرفته است، لیکن به دلیل دربرگیری علوم مختلف، ورود متخصصان متعهد از رشته‌های مرتبط با حوزه‌های نظریه‌پردازی در قرآن، نقش بسیار مؤثری در توسعه مطالعات قرآنی دارد و می‌تواند راهبردهای نوینی را برای پژوهشگران حوزه دین فراهم سازد. خبرگزاری ایکنا در همین راستا با شریف لکزایی، پژوهشگر علوم سیاسی و عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، به گفت‌وگو پرداخته است. وی علاوه بر سابقه تحقیق در زمینه سیاست اسلامی، با آرای قرآنی و نظریات تفسیری امام موسی صدر نیز به خوبی آشناست. مشروح این گفت‌وگو در ادامه از نظر می‌گذرد؛
وی با تأکید بر اینکه مباحث بین‌رشته‌ای دشواری‌های خود را دارد و کسی که می‌خواهد در این عرصه نظریه‌پردازی کند باید به چند علم و رشته تخصص داشته باشد، اظهار کرد: برای مثال بنده که در زمینه علوم سیاسی فعالیت دارم باید بدانم که چگونه می‌توانم از آیات قرآن در فضای اندیشگی علوم سیاسی استفاده کنم. این کار سهل و ممتنع است؛ از طرفی انسان تصور می‌کند چون ما از کودکی قرآن می‌خواندیم، در جلسات قرآنی حضور داشتیم و سعی کردیم عامل به آیات باشیم و احیاناً تفاسیر را خوانده و از مباحث تفسیری دیگران استفاده کرد‌ه‌ایم، می‌توانیم وارد مطالعات میان‌رشته‌ای شویم، در حالی که مباحث میان‌رشته‌ای خودش تخصص است.
هنوز در ابتدای راهیم
لک زایی بیان کرد: الان نمی‌توانیم نمونه‌های خیلی موفق از این مطالعات را نشان دهیم. البته آثاری منتشر شده، ولی همچنان نیازمند مطالعات، بحث و گفت‌وگو و کار بیشتر است تا ببینیم با چه روشی می‌توانیم از قرآن، مسائل و نیازهای روز خود را رفع کرده و به آن پاسخ دهیم. در حوزه علوم و اندیشه سیاسی برغم اینکه مباحث مختلفی در طول ۴ دهه بعد از انقلاب مطرح و آثاری هم تولید شده، ولی همچنان در ابتدای راه هستیم. آنچه بنده در حوزه سیاسی می‌بینم شروع خوبی است و به منظور بهره‌مندی از قرآن برای تبیین آموزه‌های سیاسی فعالیتهای خوبی انجام شده است.
وی با طرح این سؤال که توقع و انتظار ما از مباحث قرآنی چیست، تصریح کرد: آیا توقع ما این است که وقتی به قرآن رجوع می‌کنیم نظریات مختلفی در مباحث علوم به خصوص علوم انسانی به ما ارائه دهد؟ پاسخ‌ها متفاوت است؛ امام موسی صدر معتقد است که قرآن کلام خداوند است و کلام خدا برای هدایت و تربیت نازل شده؛ یعنی اهداف تربیتی دارد و مقاصد اصلی و اولیه آن اهداف علمی نیست که بخواهیم نظریات علمی از آن استخراج کنیم، ولی آموزه‌های قرآن دریای پایان‌ناپذیر است؛ زیرا از طرف خدایی نازل شده که بی‌نهایت است.
شرط بهره‌مندی از قرآن
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: بنابراین آنچه می‌توانیم از قرآن دریافت کنیم هم بی‌نهایت است؛ ایشان معتقد است که قرآن همان طور که پاسخ به نیازهای دوره پیامبر(ص) بوده، برای دوره بعد از آن و عصر مدرن هم پاسخ دارد؛ زیرا بین کلام خدا و انسان تفاوت وجود دارد و تفاوت اصلی آن است که کلام انسان تحت شرایط فرهنگی، سیاسی و اجتماعی خاصی بیان می‌شود، ولی وقتی گوینده کلام، خدا هست فضای بی‌نهایت برای فهم ما ایجاد می‌کند که فرازمانی است. البته شرط امام موسی صدر برای بهر‌ه‌بری از قرآن، پایبندی به دلالت‌های حقیقی و مجازی آیات قرآن است. در این صورت این کلام صرفاً براساس شرایط فرهنگی دوره نزول فهم نمی‌شود و در فضای انسانی قابل برداشت است؛ بنابراین باید به مراحل ادراک معانی قرآن دست یابیم که این مراحل می‌تواند متفاوت باشد؛ هر انسانی براساس معارف و دانشی که دارد می‌تواند در آیات غور و تحقیق و در سطح فرهنگی خود برداشتی از آیات قرآن کند؛ یعنی به نسبت افزایش معرفتش معانی و معارف متفاوتی را هم برداشت خواهد کرد.
لک زایی اظهار کرد: امام موسی صدر مثال‌هایی زده است؛ مثلاً در مورد آیه ۱۹۵ بقره «وَأَنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ وَأَحْسِنُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ» گفته که یک تفسیر آن است که اگر انفاق نکنیم، جامعه دچار بلیه الهی می‌شود، ولی به باور شهید صدر معنای درست آن است که انسان با دست خود خودش را هلاک می‌کند؛ زیرا وقتی انفاق در جامعه وجود نداشته باشد، بخش نادار و محروم و فقیر جامعه به گونه‌ای از خود واکنش نشان می‌دهند. بنابراین انسان‌ها باید به همنوع خود انفاق کنند تا خودشان را از بلیات و پیامدهای اجتماعی آن رها کنند.
وی با بیان اینکه غالب مفسران عمدتاً این ثمره را به آخرت عودت می‌دهند، ولی امام موسی صدر می‌گوید اگر شما به محرومان کمک نکنید در همین دنیا باعث ایجاد مشکلات متعدد خواهد شد، افزود: این آیه در میانه آیات جهاد مطرح شده؛ برخی مفسران گفته‌اند مراد این است که شما در جهاد شرکت نکنید و خودتان را به هلاکت نیندازید، ولی ایشان معتقد است چون در بین آیات جهاد مطرح است، انفاق نفس و جان هم در کنار انفاق مال مورد تأکید است؛ یعنی برای آنکه ما جامعه را از آفت دشمن نجات دهیم باید انفاق نفس کنیم تا جامعه نجات یابد.
نقش دانش و سلامت نفس در فهم قرآن
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اظهار کرد: در واقع تأکید امام موسی صدر بر کلان بودن مباحث قرآن است، برخلاف تصور برخی روشنفکران که رؤیای رسولانه را مطرح می‌کنند، در اندیشه ایشان، یک حرف بر قرآن افزوده و کم نشده و قرآن دریای از معرفت است و شناگر هر مقدار مهارت و توان داشته باشد می‌تواند مرواریدهای درشت‌تری را صید کند؛ بنابراین معلومات فرد هم در بهره‌بردن از قرآن اهمیت می‌یابد.
لک زایی با بیان اینکه نیازمندی انسان به قرآن تمام‌شدنی نیست و هر مقدار انسان در حوزه معرفت و زندگی خود پیشرفت کند این نیازمندی بیشتر احساس می‌شود، اظهار کرد: در مواجهه با قرآن با کلام بی‌نهایت خدا مواجه هستیم، ضمن اینکه قرآن به تعبیر امام موسی صدر می‌تواند تمدن ایجاد کند؛ حضور مداوم قرآن در همه عرصه‌های زندگی آدمی در واقع تمدن‌سازی قرآن است. ایشان معتقد است وقتی قرآن را تفسیر می‌کنیم نمی‌گوییم همان قرآن است، تفسیر سخن من است؛ یعنی من می‌فهمم و تفسیر و ترجمه می‌کنم، لذا تفسیر من لزوماً کلام خدا نیست؛ یعنی برداشت‌های مختلفی می‌تواند از قرآن صورت بگیرد که اگر بر دلالت‌های مجازی و حقیقی مبتنی باشد، معتبر هم هست. امام موسی صدر در ادامه تعابیر خویش فرموده که قرآن کلام خداست نه محمد؛ لذا در همه اعصار حضور دارد و همه نسل‌ها و همه قرن‌ها را راهنمایی می‌کند و همه فرهنگ‌ها را اصلاح می‌کند و بر هر بزرگ و کوچکی احاطه دارد، چون کلام خداست و کلام‌الله بی‌نهایت است؛ زیرا علم خدا بی‌نهایت است.
ظرفیت تمدن‌سازی قرآن
وی با تأکید بر اینکه در اندیشه امام موسی صدر قرآن می‌تواند تمدن بسازد، گفت: در همین مسیر مباحث میان‌رشته‌ای هم امکان‌پذیر است؛ یعنی می‌توانیم نظریات مختلفی از قرآن به دست آوریم؛ مثلاً نظریه دولت و حتی نظریات خردتر مرتبط با نظریه کلان دولت مانند نظریه امنیت، عدالت و آزادی هم داریم. در مباحث میان‌رشته‌ای می‌توانیم از آیات استخراج و در زندگی از آن استفاده کنیم.
لک زایی در پاسخ به این سؤال که مقالات متعدد و نظریاتی هم در مباحث میان‌رشته‌ای در حوزه علمیه ارائه شده، ولی چه مقدار واقعاً میان‌رشته‌ای هستند، اظهار کرد: تخصص علوم قرآنی ندارم، ولی معتقدم در زمینه مباحث سیاسی گام‌های خوبی برداشته شده است و برخی اساتید مباحث خوبی در حال مطرح کردن هستند؛ اینها باید گسترش کمی و کیفی پیدا کند و در مورد آن گفت‌وگو و چالش‌های بیشتری صورت بگیرد. آنچه الان در حال طرح شدن است در فضای تخصصی روی می‌دهد، ولی در عرضه به قرآن باید گفت‌وگو میان متخصصان علوم مختلف با متخصصان علوم قرآنی صورت گیرد و این دو گروه به هم نزدیک شوند و در این صورت منجر به هم‌اندیشی و تجمیع در مباحث می‌شود. منبع:خبرگزاری ایکنا
كلمات كليدي :
شریف لک زایی
تاریخ خبر: 1399/8/6 سهشنبهتعداد بازدید کل: 110 تعداد بازدید امروز: 1