موضوع این اثر، بررسی اندیشه سیاسی محقق قمی است. میرزا ابوالقاسم قمی، صاحب «قوانین الاصول» از برجسته‌ترین فقهای اواخر قرن دوازده و اوایل قرن سیزدهم هجری به‌شمار می‌رود. دهه‌های آغازین سدۀ سیزدهم که مصادف با روی کار آمدن سلسلۀ قاجاریه است، دورۀ اوج مرجعیت و شهرت میرزای قمی در ایران می‌باشد.عنوان اثر:اندیشه سیاسی میرزای قمی
نویسنده: سید رضا مهدی¬نژاد
موضوع : اندیشه سیاسی
زبان: فارسی
سال نشر: 1386
تیراژ: 1500
تعداد صفحات: 164ص
تعداد جلد: 1ج
نوبت چاپ :دوم
سال نشر:1387
ناشر: بوستان کتاب قم
فهرست مطالب کتاب
• فصل اول: زندگی و اوضاع سیاسی - اجتماعی زمانه میرزای قمی
• فصل دوم: کلیات و مفاهیم
• فصل سوم: قواعد فقه سیاسی از دیدگاه میرزای قمی
• فصل چهارم: حکومت از دیدگاه میرزای قمی
• فصل پنجم: میرزای قمی و قدرت سیاسی حاکم(حکومت قاجار)
• نتیجه‌گیری
• کتاب‌نامه
• نمایه
موضوع اثر و اهمیت آن
موضوع این اثر، بررسی اندیشه سیاسی محقق قمی است. میرزا ابوالقاسم قمی، صاحب «قوانین الاصول» از برجسته‌ترین فقهای اواخر قرن دوازده و اوایل قرن سیزدهم هجری به‌شمار می‌رود. دهه‌های آغازین سدۀ سیزدهم که مصادف با روی کار آمدن سلسلۀ قاجاریه است، دورۀ اوج مرجعیت و شهرت میرزای قمی در ایران می‌باشد. این فقیه و اصولی برجسته از جمله کسانی است که به رغم دارا بودن علم و دانش فراوان در زمینۀ علوم مختلف، آن‌چنان‌که بایسته است مورد توجه قرار نگرفته است. از جمله ابعاد علمی حائز اهمیت محقق قمی، اندیشه‌های سیاسی ایشان است که تاکنون، بسیار اندک مورد توجه قرار گرفته است، از این‌رو عدم بررسی جامع اندیشه‌های سیاسی میرزای قمی و ابهامات موجود در همین آثار اندک، انجام تحقیقی نسبتاً جامع را براساس منابع مختلف، اعم از آثار متعدد خود وی و برخی آثاری که در مورد ایشان نوشته شده است، ضروری می‌نمود. از سوی دیگر، شناخت اندیشه سیاسی علما در راستای دست‌یابی به اندیشه سیاسی شیعه و در سطح بالاتر اسلام، امری بسیار ضروری است.
برجستگی‌های اثر نسبت به آثار مشابه
تاکنون اثر مستقلی در مورد اندیشه سیاسی میرزای قمی نوشته نشده است. به علاوه در اندک آثار موجود در این مورد، بسیار مختصر و در ضمن مسائل دیگر، تنها به برخی ابعاد اندیشه‌های سیاسی وی پرداخته شده است. ویژگی‌های اثر، این است که اولاً: اولین اثر مستقل در مورد اندیشه سیاسی میرزای قمی به‌شمار می‌رود؛ ثانیاً: سعی شده است که تا حد امکان از جامعیت برخوردار باشد؛ ثالثاً: در این اثر از برخی منابعی که در آثار گذشته مورد توجه قرار نگرفته بود، استفاده شده است و رابعاً: این اثر با نگاهی متفاوت و فرضیه‌ای جدید به بررسی دیدگاه‌های سیاسی میرزای قمی به‌ویژه درباب حکومت و مشروعیت قدرت سیاسی پرداخته است.
روش تحقیق و شیوه ارائه مطالب
روش تحقیق کتاب توصیفی - تحلیلی است و روش جمع‌آوری اطلاعات، عمدتاً کتابخانه‌ای و بعضاً مصاحبه با برخی محققان آشنا با اندیشه‌های میرزای قمی است. در این اثر عمدتاً از منابع دست اول، یعنی آثار مکتوب خود میرزای قمی - که جز چند مورد آنها، باقی موارد، عمدتاً به صورت چاپ سنگی و نسخه‌های خطی، موجود است - استفاده شده است.
نتیجۀ اثر
آنچه از این بررسی و تحقیق به‌دست می‌آید این است که اولاً: اندیشه سیاسی میرزای قمی، بیش از آن‌که تأسیسی باشد، جنبۀ انفعالی داشته و در پاسخ به شرایط واوضاع زمانه شکل گرفته است؛ از این‌رو مراد از اندیشه سیاسی در این‌جا به معنای تمام آن می‌باشد؛ ثانیاً: محقق قمی درباب حکومت، نظریۀ منسجمی ندارد، امّا آنچه از بررسی آثار وی برمی‌آید این است که ایشان به مرور زمان به نظریه ولایت سیاسی فقیه نزدیک‌تر می‌شود و مهم‌ترین دلیل این مدّعا را می‌توان از آخرین نامه ایشان به فتحعلی‌شاه و کتاب «جامع‌الشتات» دریافت و ثالثاً: در بررسی دیدگاه‌های سیاسی ایشان به این نتیجه دست می‌یابیم که میرزای قمی برخلاف برخی دیدگاه‌ها، اعتقادی به مشروعیت سیاسی حکومت پادشاهان نداشته و تنها براساس شرایط زمانه و ضرورت‌های دیگر به تعامل با حکومت‌های جائر وقت تن داده است.
مباحث اصلی اثر
این اثر از یک مقدمه و پنج فصل تشکیل یافته است. در مقدمه، اشاره‌ای کلّی به اهداف، ضرورت‌ها، فرضیه و شمای کلی تحقیق شده است. در فصل اول، تحت‌عنوان «زندگی و زمانه میرزای قمی» ابتدا به زندگی و مقام علمی و تألیفات ارزنده ایشان پرداخته شده و سپس اوضاع سیاسی و جریان‌های فکری آن عصر مورد بررسی قرار گرفته است.
در فصل دوم با عنوان «کلیات و مفاهیم»، ابتدا برخی مفاهیم اصلی اثر به اجمال تعریف شده و در ادامه، به برخی مباحث کلّی مربوط به اندیشه سیاسی محقق قمی پرداخته شده است.
فصل سوم با عنوان «قواعد فقه سیاسی» به بررسی برخی اصول و قواعد اساسی مطرح در فقه سیاسی از دیدگاه میرزای قمی از جمله «نفی سبیل»، تألیف قلوب، امر به معروف، تقیه، کافر و عدالت می‌پردازد.
فصل چهارم با عنوان «حکومت از دیدگاه محقق قمی» مهم‌ترین فصل این اثر است که به بررسی اندیشه و دیدگاه‌های سیاسی میرزای قمی درباب فصل حکومت و لوازم آن می‌پردازد. ضرورت حکومت، مشروعیت حکومت و انواع حکومت، مباحث مقدماتی این فصل به‌شمار می‌رود. در ادامه، اندیشه سیاسی میرزای قمی در مورد حکومت عدل و جور، مورد بررسی قرار می‌گیرد و بخش اول به حکومت پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) پرداخته، سپس دیدگاه میرزای قمی را در مورد ولایت فقیه و دلایل، ابعاد، حدود و وظایف فقیه بیان می‌کند. در پایان، به حکومت جور و خصوصیات آن از دیدگاه میرزای قمی اشاره می‌شود.
در فصل پنجم، تحت‌عنوان «میرزای قمی و قدرت سیاسی حاکم» به بررسی دیدگاه‌های سیاسی میرزای قمی در مورد حکومت وقت پرداخته شده است. بخش مهمی از اندیشه سیاسی محقق قمی در ارتباط با حکومت وقت، قابل تبیین است، لذا فصلی مجزا به این مسئله اختصاص داده شده است. بخش اول این فصل به عوامل تعامل میرزا با حکومت پرداخته و بخش دوّم، دیدگاه میرزای قمی را در مورد مشروعیت قدرت حاکم براساس آثار سیاسی مشهور ایشان تبیین کرده است.
منبع:پایگاه اطلاع رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
كلمات كليدي :
سید رضا مهدی نژاد , آثار علمی , آثار علمی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی , آثار پژوهشی
تاریخ خبر: 1398/11/12 شنبهتعداد بازدید کل: 62 تعداد بازدید امروز: 1